راهنمای کامل اهدای جنین 1404 | شرایط، هزینه و مراحل قانونی
عطا صفرنژاد
04 آذر 1404
خلاصه مقاله را به صورت صوتی گوش کنید
اهدای جنین به عنوان یک راهکار پیشرفته، قانونی و افقی تازه را پیش روی خانوادهها است. این فرآیند، فرصتی برای تجربه کامل بارداری، زایمان را برای زنانی فراهم میکند که به دلایل پزشکی، امکان استفاده از گامتهای خود را ندارند. این مقاله یک راهنمای جامع برای شماست. ما قدم به قدم شما را با تمام جنبههای پزشکی، قانونی، شرعی و عاطفی این مسیر آشنا میکنیم. از شرایط دریافت جنین اهدایی و مراحل قانونی و شرعی آن گرفته تا هزینه اهدای جنین و آمادگیهای لازم برای انتقال؛ هدف ما این است که با ارائه اطلاعات دقیق و شفاف، ابهامات شما را برطرف کرده و به شما در تصمیمگیری آگاهانه کمک کنیم.
اهدای جنین چیست و با دیگر روشها چه تفاوتی دارد؟
اهدای جنین فرآیندی است که در آن، یک جنین که از لقاح آزمایشگاهی (IVF) تخمک و اسپرم یک زوج اهداکننده به وجود آمده، به رحم یک زن دیگر (گیرنده) منتقل میشود. این روش به زن گیرنده اجازه میدهد تا نوزادی را به دنیا آورد که از نظر ژنتیکی با او و همسرش ارتباطی ندارد، اما فرزند قانونی و شرعی آنها محسوب میشود. این روش برای زوجهایی طراحی شده که همزمان با مشکل در تولید یا کیفیت تخمک و اسپرم مواجه هستند. تفاوت با رحم اجاره ای در این است که در رحم اجارهای، جنین متعلق به زوج صاحب جنین است (از تخمک و اسپرم خودشان) و فقط برای دوره بارداری در رحم زن دیگری قرار میگیرد. اما در اهدای جنین، خود جنین از زوج دیگری به شما اهدا میشود. این روش همچنین با اهدای تخمک یا اسپرم متفاوت است، زیرا در آنها حداقل یکی از زوجین گیرنده، والد ژنتیکی فرزند خواهد بود.
این روش برای چه کسانی مناسب است؟
اهدای جنین یک راهکار درمانی هدفمند برای گروههای خاصی از زوجین است. این روش زمانی پیشنهاد میشود که سایر گزینههای درمانی به نتیجه نرسیده یا از ابتدا امکانپذیر نباشند.
- ناباروری همزمان مرد و زن: شایعترین دلیل، وجود مشکلات جدی هم در اسپرم مرد (مانند آزواسپرمی یا کیفیت بسیار پایین اسپرم) و هم در تخمک زن (مانند نارسایی زودرس تخمدان، ذخیره تخمدانی بسیار کم یا کیفیت پایین تخمکها به دلیل سن بالا) است.
- بیماریهای ژنتیکی: زوجهایی که هر دو ناقل یک بیماری ژنتیکی جدی هستند و نمیخواهند آن را به نسل بعد منتقل کنند، ممکن است این روش را به عنوان یک گزینه امن انتخاب کنند.
- شکستهای مکرر IVF: زوجهایی که چندین دوره ناموفق IVF را با استفاده از گامتهای خود تجربه کردهاند و دلیل شکست، کیفیت پایین جنینها تشخیص داده شده است.
- زنانی که به تنهایی قصد فرزندآوری دارند: در برخی کشورها و با توجه به قوانین، زنان مجرد نیز میتوانند از جنین اهدایی برای بارداری استفاده کنند. (توجه: این مورد باید با قوانین جاری ایران تطبیق داده شود).
- پیشگیری از هایپراستیمولیشن (OHSS): زنانی که در معرض خطر بالای سندرم تحریک بیش از حد تخمدان هستند و پزشک ترجیح میدهد از تحریک تخمدانها خودداری کند.
مراحل قانونی و شرعی اهدای جنین در ایران
خوشبختانه ایران یکی از کشورهای پیشرو در زمینه قوانین مربوط به درمانهای نوین ناباروری است. مراحل قانونی و شرعی اهدای جنین به طور مشخص در “قانون نحوه اهدای جنین به زوجین نابارور” مصوب سال 1382 تعریف شده است تا حقوق همه طرفین، به ویژه کودک، حفظ شود.
- ارائه درخواست و تشکیل پرونده: زوج گیرنده باید تقاضای کتبی خود را به دادگاه خانواده ارائه دهند. دادگاه پس از بررسیهای اولیه، آنها را برای ارزیابیهای پزشکی به یک مرکز ناباروری معتبر معرفی میکند.
- احراز صلاحیت زوجین: شرایط دریافت جنین اهدایی شامل موارد زیر است:
- اثبات ناباروری زوجین و عدم امکان درمان با روشهای دیگر به تشخیص مرکز تخصصی.
- داشتن تابعیت ایرانی.
- نداشتن مشکل اخلاقی یا کیفری مؤثر.
- برخورداری از سلامت جسمی و روانی متعارف.
- انتخاب اهدا کنندگان (ناشناس): در ایران، فرآیند اهدا به صورت کاملاً ناشناس انجام میشود. هویت زوج اهداکننده برای گیرندگان و بالعکس، محرمانه باقی میماند. مرکز ناباروری وظیفه دارد جنینهای اهدایی از زوجینی را انتخاب کند که از نظر ویژگیهای فیزیکی و گروههای خونی تا حد امکان با زوج گیرنده شباهت داشته باشند.
- صدور حکم دادگاه: پس از تکمیل بررسیها و تأیید صلاحیت زوجین توسط مرکز ناباروری، دادگاه حکم نهایی را صادر میکند. این حکم مجوز قانونی برای انجام انتقال جنین است.
- انتقال جنین: با داشتن حکم دادگاه، مرکز ناباروری فرآیند آمادگی برای انتقال جنین را آغاز میکند.
از نظر شرعی نیز، اکثر مراجع تقلید شیعه اهدای جنین را با رعایت ضوابط قانونی و شرعی، جایز میدانند. بر اساس این فتواها، کودکی که از این طریق متولد میشود، فرزند کامل و قانونی زوج گیرنده محسوب شده و تمام حقوق مربوط به ارث، نفقه و محرمیت بر او جاری است.
فرآیند پزشکی اهدای جنین از ابتدا تا انتها
فرآیند پزشکی این روش به دو بخش اصلی تقسیم میشود: آمادهسازی رحم زن گیرنده و انتقال جنین. این فرآیند با دقت بالا و تحت نظارت متخصص ناباروری انجام میشود.
1. مشاوره و ارزیابیهای اولیه
قبل از هر اقدامی، جلسات مشاوره با تیم درمانی برگزار میشود. در این جلسات، تمام جزئیات فرآیند، درصد موفقیت، و جنبه های روانی و عاطفی مورد بحث قرار میگیرد. ارزیابیهای پزشکی شامل آزمایش خون، سونوگرافی از رحم و بررسی سلامت عمومی زن گیرنده است تا اطمینان حاصل شود که او از نظر جسمی توانایی یک بارداری سالم را دارد.
2. انتخاب اهدا کنندگان و جنین
انتخاب اهدا کنندگان توسط مراکز اهدای جنین انجام میشود. زوجهای اهداکننده معمولاً زوجهای جوانی هستند که خودشان دوره IVF موفقی داشتهاند و جنینهای فریز شده اضافی دارند. این زوجین از نظر بیماریهای عفونی (هپاتیت، HIV و…) و ژنتیکی غربالگری کامل میشوند. مرکز تلاش میکند تا جنینی را انتخاب کند که از نظر فنوتیپی (رنگ پوست، مو و چشم) بیشترین شباهت را با زوج گیرنده داشته باشد.
3. آمادگی برای انتقال (آمادهسازی آندومتر)
مهمترین بخش پزشکی برای زن گیرنده، آمادگی برای انتقال است. از آنجایی که در این سیکل، تخمکگذاری صورت نمیگیرد، رحم باید به صورت مصنوعی برای پذیرش جنین آماده شود. این کار با تجویز داروهای هورمونی انجام میشود:
- استروژن: این هورمون از ابتدای سیکل قاعدگی تجویز میشود تا دیواره داخلی رحم (آندومتر) ضخیم و آماده شود.
- پروژسترون: پس از اینکه ضخامت آندومتر به حد مطلوب رسید، پروژسترون نیز به داروها اضافه میشود. پروژسترون رحم را پذیرای جنین کرده و به اصطلاح “پنجره لانهگزینی” را باز میکند.
زمانبندی دقیق مصرف این داروها حیاتی است و از طریق سونوگرافیهای منظم و آزمایش خون کنترل میشود.
4. انتقال جنین
انتقال جنین یک فرآیند ساده، سریع و بدون درد است که حدود 15 دقیقه طول میکشد. در این مرحله، جنینشناس بهترین جنین را از حالت فریز خارج کرده و آن را داخل یک کاتتر (لوله بسیار نازک) قرار میدهد. سپس متخصص، کاتتر را از طریق دهانه رحم وارد کرده و جنین را به آرامی در بهترین نقطه از حفره رحم قرار میدهد. این کار معمولاً تحت هدایت سونوگرافی شکمی انجام میشود تا از جایگذاری دقیق جنین اطمینان حاصل شود.
5. مراقبتهای پس از انتقال و تست بارداری
پس از انتقال، به شما توصیه میشود چند روز استراحت نسبی داشته باشید و از فعالیتهای سنگین خودداری کنید. مصرف داروهای هورمونی (استروژن و پروژژسترون) باید تا زمان تست بارداری و در صورت مثبت بودن نتیجه، تا هفتههای بعد طبق دستور پزشک ادامه یابد. حدود 10 تا 14 روز پس از انتقال، آزمایش خون (Beta-hCG) برای بررسی وقوع بارداری انجام میشود.
هزینه اهدای جنین در سال 1404
هزینه اهدای جنین یکی از ملاحظات مهم برای زوجین است. این هزینه به طور کلی کمتر از یک سیکل کامل IVF با تخمک اهدایی است، زیرا هزینههای مربوط به تحریک تخمدان، پانکچر (تخمککشی) و لقاح آزمایشگاهی از آن حذف میشود. هزینهها معمولاً شامل موارد زیر است:
- هزینههای قانونی و تشکیل پرونده: شامل هزینههای مربوط به دادگاه و مراحل اداری.
- هزینه مرکز ناباروری: این بخش اصلیترین هزینه است و شامل موارد زیر میشود:
- هزینه نگهداری و خروج جنین از فریز.
- هزینههای آزمایشگاهی و آمادهسازی جنین.
- هزینه خود فرآیند انتقال جنین.
- ویزیتها، سونوگرافیها و مشاورههای قبل از انتقال.
- هزینه داروها: شامل هزینه داروهای هورمونی (استروژن و پروژسترون) برای آمادهسازی رحم.
به طور تخمینی، مجموع هزینه اهدای جنین در مراکز اهدای جنین دولتی و خصوصی در سال 1404 میتواند بین 30 تا 70 میلیون تومان یا بیشتر متغیر باشد. این مبلغ به تعرفههای مرکز، نوع داروها و خدمات جانبی بستگی دارد. بهتر است برای دریافت اطلاعات دقیق، مستقیماً با مرکز ناباروری مورد نظر خود مشورت کنید.
جنبه های روانی و عاطفی اهدای جنین
فراتر از مسائل پزشکی و مالی، جنبه های روانی و عاطفی این مسیر نیازمند توجه ویژهای است. پذیرش فرزندی که از نظر ژنتیکی با شما ارتباطی ندارد، یک فرآیند پیچیده است که ممکن است با احساسات متناقضی همراه باشد.
- احساس فقدان: بسیاری از زوجین برای عدم توانایی در داشتن فرزند ژنتیکی خود سوگواری میکنند. پذیرش این فقدان، اولین قدم برای استقبال از یک مسیر جدید است.
- نگرانی درباره ارتباط با کودک: “آیا میتوانم این کودک را مانند فرزند بیولوژیک خودم دوست داشته باشم؟” این یک سوال رایج و طبیعی است. تجربه نشان داده است که پیوند عاطفی عمیق بین مادر و کودک در طول 9 ماه بارداری، زایمان و شیردهی شکل میگیرد و ارتباط ژنتیکی در این میان رنگ میبازد.
- تصمیم برای گفتن یا نگفتن به کودک: این یکی از بزرگترین تصمیماتی است که زوجین باید بگیرند. بسیاری از روانشناسان توصیه میکنند که حقیقت به شیوهای مناسب سن کودک، از همان ابتدا با او در میان گذاشته شود تا هویت او بر پایه صداقت شکل بگیرد.
مهم است که زوجین در این مسیر با یکدیگر صادق باشند، احساسات خود را به اشتراک بگذارند و در صورت نیاز از حمایتهای تخصصی روانشناسی بهرهمند شوند.
سوالات متداول در مورد اهدای جنین
1. درصد موفقیت اهدای جنین چقدر است؟
درصد موفقیت به عوامل متعددی از جمله کیفیت جنین اهدا شده، سن زن گیرنده و سلامت رحم او بستگی دارد. به طور کلی، از آنجایی که جنینهای اهدایی معمولاً از زوجهای جوان و سالم هستند، نرخ موفقیت بالایی دارند و در مراکز معتبر میتواند به ازای هر انتقال به 40 تا 60 درصد نیز برسد.
2. آیا میتوان ویژگیهای ظاهری اهداکنندگان را انتخاب کرد؟
خیر، انتخاب مستقیم ممکن نیست زیرا فرآیند کاملاً ناشناس است. با این حال، مراکز اهدای جنین تمام تلاش خود را میکنند تا جنینی را از زوجی انتخاب کنند که بیشترین شباهت فنوتیپی (رنگ پوست، مو، چشم و قد) و تطابق گروه خونی را با شما داشته باشد تا کودک بیشترین شباهت ممکن را به خانوادهاش داشته باشد.
3. آیا اهدای جنین ریسک بارداری را افزایش میدهد؟
ریسکهای مرتبط با بارداری از طریق اهدای جنین مشابه بارداری با IVF است. برخی مطالعات نشان دادهاند که ممکن است ریسک عوارضی مانند پرهاکلامپسی (مسمومیت بارداری) کمی بالاتر باشد که دلیل آن واکنش سیستم ایمنی مادر به جنینی است که کاملاً از نظر ژنتیکی بیگانه است. به همین دلیل مراقبتهای دوران بارداری در این مادران با دقت بیشتری انجام میشود.
4. چه مدت باید در لیست انتظار برای دریافت جنین اهدایی بمانم؟
زمان انتظار بسته به مرکز ناباروری و تعداد جنینهای اهدایی موجود، متفاوت است. در برخی مراکز ممکن است لیست انتظار وجود داشته باشد، در حالی که در برخی دیگر فرآیند سریعتر انجام میشود. بهترین راه، استعلام مستقیم از چند مرکز معتبر است.
5. آیا پس از تولد، زوج اهداکننده حقی بر کودک دارند؟
مطلقاً خیر. بر اساس قانون ایران، پس از صدور حکم دادگاه و انجام فرآیند اهدا، کلیه حقوق و وظایف والدین به طور کامل به زوج گیرنده منتقل میشود. زوج اهداکننده هیچگونه حق قانونی، مالی یا عاطفی بر کودک نخواهند داشت و هویت آنها برای همیشه محرمانه باقی میماند.
جمعبندی
اهدای جنین هم از سوی زوج اهداکننده که فرصت والد شدن را به دیگری میبخشند و هم از سوی زوج گیرنده که با قلبی باز، فرزندی را میپذیرند تا خانواده خود را کامل کنند. این روش درمانی، در ایران حمایت میشود، مسیری روشن برای زوجهایی است که با ناباروری پیچیده روبرو هستند. موفقیت در این مسیر نه تنها به جنبههای پزشکی مانند کیفیت جنین و آمادگی برای انتقال بستگی دارد، بلکه به همان اندازه به آمادگی روحی زوجین نیز وابسته است. این فرآیند، تأکیدی است بر این حقیقت که خانواده، بیش از پیوندهای ژنتیکی، با عشق، تعهد و مراقبت ساخته میشود.
