محدودیت تعداد دفعات اهدای تخمک چقدر است؟ (قوانین 1404)

حسین واثقی مهر 19، 1404

محدودیت تعداد دفعات اهدای تخمک در سال معمولاً توسط استانداردهای پزشکی و پروتکل‌های مراکز ناباروری تعیین می‌شود و بر اساس توصیه‌های انجمن‌های معتبر باروری، یک زن در طول عمر خود نباید بیش از 6 بار تخمک اهدا کند. این محدودیت در وهله اول برای حفاظت از سلامت اهدا کننده و پیشگیری از عوارض احتمالی ناشی از تحریک بیش از حد تخمدان‌ها و فرایندهای پزشکی مکرر وضع شده است. اهدای تخمک یک اقدام انسانی بزرگ است، اما نباید به قیمت به خطر انداختن سلامت فرد اهداکننده تمام شود.

فرایند اهدای تخمک شامل تحریک دارویی تخمدان‌ها برای تولید چندین تخمک بالغ در یک چرخه قاعدگی است که با یک عمل جراحی سرپایی به نام “پانکچر” (استخراج تخمک) به اوج خود می‌رسد. تکرار این فرایند بدون رعایت فاصله بین دو اهدای تخمک و فراتر از حداکثر تعداد اهدای تخمک توصیه شده، می‌تواند ریسک‌های جدی برای سلامت باروری و عمومی اهداکننده به همراه داشته باشد. به همین دلیل، تمام مراکز معتبر، پروتکل‌های سخت‌گیرانه‌ای برای غربالگری و پذیرش اهداکنندگان دارند.

چرا برای اهدای تخمک محدودیت وجود دارد؟

وجود محدودیت تعداد دفعات اهدای تخمک در سال صرفاً یک قانون اداری نیست، بلکه یک ضرورت پزشکی است که بر پایه سه اصل اساسی بنا شده است: حفاظت از سلامت فیزیکی اهداکننده، حفظ سلامت روانی او و رعایت ملاحظات اخلاقی و ژنتیکی. این قوانین برای اطمینان از این است که فرایند اهدا هم برای اهداکننده و هم برای گیرنده ایمن و موفقیت‌آمیز باشد.

حفاظت از سلامت جسمی و باروری اهداکننده

مهم‌ترین دلیل برای محدود کردن تعداد دفعات اهدا، محافظت از سلامت جسمی اهداکننده است. هر چرخه اهدا، بدن را در معرض مداخلات دارویی و پزشکی قرار می‌دهد که تکرار بیش از حد آن می‌تواند خطرات زیر را افزایش دهد:

• ریسک سندرم تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS): این سندرم جدی‌ترین عارضه کوتاه‌مدت تحریک تخمدان است. در سندرم OHSS، تخمدان‌ها به داروها واکنش بیش از حدی نشان داده، متورم و دردناک می‌شوند و مایعات در شکم و قفسه سینه جمع می‌شود. اگرچه موارد شدید نادر است، اما اهدای مکرر بدون استراحت کافی می‌تواند احتمال بروز آن را بالا ببرد.
• عوارض ناشی از عمل پانکچر: عمل استخراج تخمک یک روش تهاجمی (هرچند جزئی) است که با بیهوشی انجام می‌شود. خطراتی مانند خونریزی، عفونت یا آسیب به اندام‌های مجاور (مانند روده یا مثانه) هرچند نادر هستند، اما با هر بار تکرار عمل، این ریسک نیز تکرار می‌شود.

لزوم استراحت تخمدان‌ها و تعادل هورمونی

یکی از دلایل کلیدی برای تعیین فاصله بین دو اهدای تخمک، دادن فرصت کافی به بدن برای بازگشت به حالت طبیعی است. فرایند تحریک تخمدان، تعادل هورمونی طبیعی بدن را به طور موقت به هم می‌ریزد. استراحت تخمدان‌ها و کل سیستم غدد درون‌ریز برای موارد زیر ضروری است:

• بازگشت به چرخه قاعدگی منظم.
• کاهش التهاب و تورم تخمدان‌ها پس از عمل پانکچر.
• بازیابی تعادل هورمونی بدن و آماده شدن برای یک زندگی سالم یا حتی یک چرخه اهدای دیگر در آینده.

بیشتر مراکز ناباروری توصیه می‌کنند که بین هر دو چرخه اهدای تخمک، حداقل 3 تا 4 ماه فاصله وجود داشته باشد. این زمان به بدن اجازه می‌دهد تا به طور کامل بهبود یابد.

ملاحظات اخلاقی و روانی

اهدای تخمک تنها یک فرایند فیزیکی نیست. جنبه‌های روانی و اخلاقی آن نیز بسیار مهم هستند. محدود کردن تعداد دفعات اهدا به جلوگیری از موارد زیر کمک می‌کند:

• تجاری شدن فرایند اهدا: محدودیت تعداد اهدا کمک می‌کند تا انگیزه اصلی اهداکنندگان، کمک به دیگران باقی بماند و از تبدیل شدن آن به یک منبع درآمد اصلی که ممکن است فرد را به نادیده گرفتن ریسک‌های سلامتی ترغیب کند، جلوگیری شود.
• پیچیدگی‌های ژنتیکی: اگر یک زن به تعداد نامحدود تخمک اهدا کند، تعداد زیادی فرزند با ارتباط ژنتیکی با او در یک منطقه جغرافیایی متولد می‌شوند. این امر می‌تواند در آینده، خطر ازدواج‌های ناآگاهانه بین خویشاوندان ژنتیکی را افزایش دهد و منجر به مشکلات پیچیده اجتماعی و خانوادگی شود. قوانین اهدای تخمک در بسیاری از کشورها برای کنترل این موضوع وضع شده‌اند.

قوانین و استانداردهای جهانی در مورد تعداد دفعات اهدا

قوانین انجمن باروری آمریکا (ASRM) که یکی از معتبرترین مراجع جهانی در این زمینه است، به صراحت توصیه می‌کند که یک فرد نباید در طول زندگی خود بیش از 6 بار تخمک اهدا کند. این دستورالعمل توسط بسیاری از کلینیک‌ها و کشورها در سراسر جهان پذیرفته شده است.

• استاندارد 6 چرخه: این عدد بر اساس ارزیابی دقیق ریسک‌های پزشکی و ملاحظات اخلاقی تعیین شده است. هدف، ایجاد تعادل بین کمک به زوج‌های نابارور و تضمین حداکثری سلامت اهدا کننده است.
• پروتکل‌های مراکز ناباروری: در ایران نیز اگرچه ممکن است یک قانون ملی واحد و مدون وجود نداشته باشد، اما پروتکل‌های مراکز ناباروری معتبر عموماً از همین استانداردهای جهانی پیروی می‌کنند. این مراکز با تشکیل پرونده برای هر اهداکننده، سوابق اهدای او را به دقت ثبت می‌کنند تا از عبور از حد مجاز جلوگیری شود.

هر زن چند بار میتواند تخمک اهدا کند؟

پاسخ به این سوال که هر زن چند بار میتواند تخمک اهدا کند، ترکیبی از توصیه‌های پزشکی و شرایط فردی است. به طور خلاصه:

1. حداکثر تعداد در طول عمر: بر اساس استانداردهای بین‌المللی، حداکثر تعداد اهدای تخمک در طول کل زندگی یک زن، 6 بار است.
2. فاصله زمانی بین دو اهدا: حداقل فاصله زمانی توصیه شده بین دو چرخه اهدای متوالی، 3 تا 4 ماه است تا بدن فرصت کافی برای ریکاوری کامل داشته باشد.
3. شرایط فردی: در نهایت، تصمیم برای هر بار اهدا پس از ارزیابی کامل پزشکی و انجام مشاوره پزشکی گرفته می‌شود. اگر اهداکننده در چرخه قبلی دچار عوارض اهدای مکرر مانند نشانه‌های OHSS شده باشد یا پاسخ تخمدان‌هایش به داروها ضعیف بوده باشد، ممکن است پزشک توصیه کند که دیگر اهدا نکند، حتی اگر به سقف 6 بار نرسیده باشد.

سلامت اهدا کننده همیشه اولویت اصلی است. هیچ مرکز درمانی معتبری حاضر نیست برای به دست آوردن تخمک، سلامت یک زن جوان را به خطر بیندازد.

نقش مشاوره و ارزیابی پزشکی در هر چرخه اهدا

قبل از هر چرخه اهدا، یک فرایند غربالگری جامع انجام می‌شود. این فرایند تنها به اولین بار اهدا محدود نمی‌شود و در هر نوبت تکرار می‌گردد. این ارزیابی‌ها شامل موارد زیر است:

• معاینه فیزیکی و سونوگرافی: برای بررسی سلامت عمومی و وضعیت تخمدان‌ها.
• آزمایش‌های هورمونی: برای ارزیابی ذخیره تخمدان و عملکرد آن.
• ارزیابی روانشناختی: برای اطمینان از آمادگی روحی اهداکننده و درک کامل او از فرایند و عواقب آن.
• بررسی سوابق پزشکی: بازبینی چرخه‌های اهدای قبلی و هرگونه عارضه‌ای که ممکن است رخ داده باشد.

این ارزیابی‌های دقیق تضمین می‌کند که تنها زنانی که از نظر جسمی و روحی کاملاً آماده هستند، وارد چرخه اهدا شوند و محدودیت تعداد دفعات اهدای تخمک در سال به درستی رعایت شود.

سوالات متداول در مورد محدودیت در اهدای تخمک

1. آیا اهدای تخمک بر توانایی باروری آینده خود اهداکننده تأثیر می‌گذارد؟

خیر. اگر فرایند اهدا طبق استانداردهای پزشکی و در محدوده مجاز (حداکثر 6 بار) انجام شود، تحقیقات نشان داده است که تأثیر منفی بر توانایی باروری آینده اهداکننده ندارد. داروهای تحریک تخمدان تنها تخمک‌هایی را که در آن چرخه به هر حال از بین می‌رفتند، به بلوغ می‌رسانند و ذخیره کلی تخمدان را کاهش نمی‌دهند.

2. آیا محدودیت سنی برای اهدای تخمک وجود دارد؟

بله، علاوه بر محدودیت در تعداد، محدودیت سنی نیز وجود دارد. به طور کلی، اهداکنندگان باید بین 21 تا 34 سال سن داشته باشند. این بازه سنی به این دلیل انتخاب شده که در این دوران، زنان بالاترین کیفیت و کمیت تخمک را دارند و ریسک ناهنجاری‌های کروموزومی در تخمک‌ها پایین‌تر است.

3. اگر فردی در مراکز مختلف تخمک اهدا کند، چگونه تعداد دفعات کنترل می‌شود؟

این یکی از چالش‌های سیستم درمانی است. در کشورهایی با سیستم ثبت ملی، سوابق اهدا ثبت می‌شود. در غیر این صورت، پروتکل‌های مراکز ناباروری بر اساس خوداظهاری صادقانه اهداکننده و بررسی‌های دقیق پزشکی عمل می‌کنند. مراکز معتبر به شدت بر روی صداقت اهداکننده در مورد سوابق اهدای قبلی خود تأکید دارند تا از سلامت اهدا کننده محافظت کنند.

4. آیا نوع داروهای مصرفی در محدودیت تعداد دفعات اهدای تخمک تأثیر دارد؟

نوع و دوز داروها بر اساس پاسخ بدن هر فرد تنظیم می‌شود، اما اصل محدودیت 6 بار اهدا ثابت است. پزشکان سعی می‌کنند با استفاده از کمترین دوز موثر داروها، تعداد مناسبی تخمک باکیفیت به دست آورند تا ریسک سندرم OHSS و سایر عوارض به حداقل برسد. اگر بدن فردی به دوزهای بالای دارو نیاز داشته باشد یا به داروها حساسیت نشان دهد، ممکن است پزشک تعداد دفعات کمتری را برای اهدا توصیه کند.

جمع‌بندی: اولویت، سلامت اهداکننده است

محدودیت 6 بار برای اهدای تخمک در طول عمر و رعایت فاصله زمانی مناسب بین هر اهدا، یک استاندارد پزشکی مبتنی بر شواهد است که با هدف اصلی حفاظت از سلامت اهدا کننده تدوین شده است. این محدودیت‌ها از عوارض اهدای مکرر مانند سندرم تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS) جلوگیری کرده و به بدن فرصت می‌دهند تا پس از هر چرخه به تعادل طبیعی خود بازگردد. علاوه بر این، ملاحظات اخلاقی و ژنتیکی نیز در تعیین این سقف نقش مهمی ایفا می‌کنند. در نهایت، تصمیم برای هر بار اهدا باید با مشاوره پزشکی دقیق و ارزیابی کامل شرایط فردی گرفته شود، زیرا سلامت و ایمنی اهداکننده همیشه در بالاترین اولویت قرار دارد.