آیا اهدای تخمک در زمان شیردهی مجاز است؟ | شرایط و زمان مناسب

عطا صفرنژاد 01 آذر 1404

خلاصه مقاله را به صورت صوتی گوش کنید

اهدای تخمک در زمان شیردهی به طور کلی ممنوع و غیرممکن است. دلیل اصلی این ممنوعیت، تداخلات هورمونی شدید بین فرآیند شیردهی و پروتکل‌های دارویی مورد نیاز برای اهدای تخمک است که می‌تواند هم برای مادر شیرده و هم برای نوزاد خطرناک باشد. این مقاله به صورت دقیق و علمی به این پرسش پاسخ می‌دهد که آیا در دوران شیردهی میتوان تخمک اهدا کرد و بهترین زمان برای این اقدام انسان‌دوستانه چه موقعی است.

دوران پس از زایمان، دوره‌ای از تغییرات هورمونی پس از زایمان است که بدن زن را برای تغذیه نوزاد آماده می‌کند. هورمون پرولاکتین، که مسئول تولید شیر است، به طور طبیعی عملکرد تخمدان‌ها و چرخه‌های قاعدگی را سرکوب می‌کند. از سوی دیگر، فرآیند اهدای تخمک نیازمند مصرف داروهای هورمونی قوی برای تحریک تخمدان‌هاست. این دو فرآیند کاملاً در تضاد با یکدیگر قرار دارند و تلاش برای انجام همزمان آن‌ها منطقی و ایمن نیست.

چرا اهدای تخمک در زمان شیردهی توصیه نمی‌شود؟

پاسخ به سوال آیا در دوران شیردهی میتوان تخمک اهدا کرد، یک “نه” قاطع از سوی جامعه پزشکی است. دلایل این ممنوعیت چندوجهی بوده و سلامت مادر و نوزاد را در اولویت قرار می‌دهد.

1. تداخل هورمون پرولاکتین با داروهای تحریک تخمک‌گذاری

مکانیسم اصلی شیردهی بر پایه سطح بالای هورمون پرولاکتین استوار است. این هورمون که از غده هیپوفیز ترشح می‌شود، دو کار اصلی انجام می‌دهد:

• تحریک غدد پستانی برای تولید شیر.
• سرکوب ترشح هورمون‌های GnRH, LH و FSH که برای تخمک‌گذاری ضروری هستند.

در مقابل، برای اهدای تخمک، فرد اهداکننده باید داروهای هورمونی (گنادوتروپین‌ها) مصرف کند تا تخمدان‌ها برای تولید چندین تخمک به صورت همزمان تحریک شوند. سطح بالای پرولاکتین به شدت با این داروها تداخل کرده و به آن‌ها اجازه نمی‌دهد اثرگذاری لازم را داشته باشند. در نتیجه، پاسخ تخمدان‌ها به داروها ضعیف بوده و فرآیند اهدا با شکست مواجه خواهد شد.

2. خطر انتقال داروها به نوزاد از طریق شیر مادر

این مهم‌ترین و خطرناک‌ترین جنبه ماجراست. تاثیر داروهای هورمونی بر شیر مادر یک نگرانی جدی است. داروهای مورد استفاده در سیکل اهدای تخمک، از جمله گنادوتروپین‌ها، آگونیست‌ها یا آنتاگونیست‌های GnRH و hCG، هورمون‌های قدرتمندی هستند که می‌توانند از طریق جریان خون مادر وارد شیر او شوند.

ورود این هورمون‌ها به بدن نوزاد شیرخوار می‌تواند تاثیر داروها بر نوزاد را به شکلی جبران‌ناپذیر نمایان سازد و باعث اختلالات جدی در رشد و تعادل هورمونی او شود. این خطرات به قدری جدی هستند که هیچ مرکز باروری معتبری ریسک انجام این فرآیند را در دوران شیردهی نمی‌پذیرد.

3. عدم وجود چرخه قاعدگی منظم

شیردهی، به خصوص در شش ماه اول پس از زایمان (در صورتی که انحصاری باشد)، اغلب منجر به آمنوره (عدم قاعدگی) می‌شود. فرآیند اهدای تخمک نیازمند یک چرخه قاعدگی قابل پیش‌بینی است تا پزشک بتواند زمان دقیق شروع داروها و عمل برداشت تخمک (پانکچر) را تنظیم کند. بدون بازگشت چرخه قاعدگی، هماهنگ کردن پروتکل درمانی تقریباً غیرممکن است.

4. کیفیت پایین تخمک‌ها

حتی اگر به صورت تئوریک بتوان بر موانع هورمونی غلبه کرد، کیفیت تخمک در دوران بلافاصله پس از زایمان و در طول شیردهی، ممکن است در سطح ایده‌آل نباشد. بدن زن تمام انرژی و منابع خود را صرف بازیابی پس از بارداری و تولید شیر کرده است. بنابراین تخمک‌های تولید شده در این دوره ممکن است پتانسیل باروری لازم برای موفقیت در یک سیکل IVF را نداشته باشند.

بهترین زمان اهدای تخمک بعد از زایمان چه موقع است؟

تعیین بهترین زمان اهدای تخمک بعد از زایمان به چند فاکتور کلیدی بستگی دارد که همگی باید محقق شوند تا فرآیند اهدا برای مادر ایمن و برای زوج گیرنده مؤثر باشد.

1. قطع کامل شیردهی

اولین و غیرقابل‌مذاکره‌ترین شرط، توقف کامل شیردهی است. پس از قطع شیردهی، بدن به زمان نیاز دارد تا سطح هورمون پرولاکتین به حالت طبیعی بازگردد و دیگر اثری سرکوب‌کننده بر تخمدان‌ها نداشته باشد. این فرآیند معمولاً چند هفته تا چند ماه طول می‌کشد.

2. بازگشت کامل و منظم چرخه‌های قاعدگی

شرط دوم، برقراری مجدد سیکل‌های قاعدگی منظم است. پزشک باید حداقل دو تا سه دوره قاعدگی منظم و طبیعی را در فرد مشاهده کند تا بتواند از عملکرد صحیح محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-تخمدان اطمینان حاصل کند. این نظم به پزشک اجازه می‌دهد تا پروتکل درمانی را با دقت برنامه‌ریزی کند.

3. فاصله زمانی توصیه شده پس از زایمان

اکثر کلینیک‌های باروری یک فاصله زمانی توصیه شده را برای اهدای تخمک در زمان شیردهی یا بعد از زایمان در نظر می‌گیرند. این فاصله معمولاً به شرح زیر است:

• حداقل 6 ماه پس از زایمان طبیعی.
• حداقل 12 ماه پس از سزارین.

این فاصله زمانی به بدن فرصت کافی برای بهبودی کامل از فشار بارداری و زایمان، ترمیم زخم‌ها (در صورت سزارین) و بازگشت به تعادل هورمونی و متابولیک را می‌دهد.

4. آمادگی جسمی و روحی کامل

فرآیند اهدای تخمک نیازمند تعهد زمانی، مراجعات مکرر به کلینیک، تزریقات روزانه و تحمل عوارض جانبی احتمالی داروهاست. مادری که به تازگی زایمان کرده و درگیر مراقبت از نوزاد است، ممکن است از نظر جسمی و روحی توانایی لازم برای مدیریت این فرآیند را نداشته باشد. آمادگی جسمی و روحی یک شرط ضروری برای شروع این مسیر است.

مراحل اقدام برای اهدای تخمک پس از طی کردن دوره نقاهت

اگر شما دوره پس از زایمان و شیردهی را سپری کرده‌اید و تمام شرایط بالا را دارید، می‌توانید برای اهدای تخمک اقدام کنید. مراحل کلی به شرح زیر خواهد بود:

1. مشاوره اولیه: مراجعه به یک مرکز ناباروری معتبر و انجام مشاوره با متخصص زنان. در این جلسه، سوابق پزشکی، بارداری و زایمان شما به طور کامل بررسی می‌شود.
2. غربالگری و آزمایش‌ها: انجام مجموعه‌ای از آزمایش‌های خون برای بررسی سطح هورمون‌ها، بیماری‌های عفونی (هپاتیت، HIV و…) و غربالگری ژنتیکی.
3. معاینه فیزیکی و سونوگرافی: پزشک یک معاینه کامل و سونوگرافی از تخمدان‌ها انجام می‌دهد تا سلامت عمومی و ذخیره تخمدانی شما (تعداد فولیکول‌های آنترال) را ارزیابی کند.
4. شروع پروتکل درمانی: با شروع دوره قاعدگی، پروتکل دارویی برای شما آغاز می‌شود. این شامل تزریق روزانه هورمون‌ها برای تحریک رشد فولیکول‌هاست.
5. پایش و مانیتورینگ: در طول دوره درمان (حدود 10-14 روز)، شما باید چندین بار برای انجام سونوگرافی و آزمایش خون به کلینیک مراجعه کنید تا پاسخ تخمدان‌ها به داروها بررسی شود.
6. عمل برداشت تخمک (پانکچر): هنگامی که فولیکول‌ها به اندازه مناسب رسیدند، عمل برداشت تخمک تحت بیهوشی سبک و با هدایت سونوگرافی از طریق واژن انجام می‌شود. این عمل حدود 15-20 دقیقه طول می‌کشد.

اهدای تخمک و بارداری مجدد: آیا خطری وجود دارد؟

یکی از دغدغه‌های اهداکنندگان، تأثیر این فرآیند بر توانایی باروری خودشان در آینده است. اهدای تخمک و بارداری مجدد هیچ تضادی با یکدیگر ندارند.

• عدم کاهش ذخیره تخمدان: فرآیند اهدای تخمک تنها فولیکول‌هایی را که به هر حال در آن ماه قرار بود از بین بروند، به بلوغ می‌رساند. این کار هیچ تأثیری بر ذخیره کلی تخمدان شما برای آینده ندارد و باعث یائسگی زودرس نمی‌شود.
• بازگشت سریع به چرخه طبیعی: پس از عمل برداشت تخمک، بدن به سرعت به چرخه هورمونی طبیعی خود بازمی‌گردد و شما در سیکل بعدی قاعدگی خود را تجربه خواهید کرد.
• توصیه برای پیشگیری: به دلیل تحریک تخمدان‌ها، ممکن است قدرت باروری شما در ماه اهدای تخمک بالا باشد. بنابراین توصیه می‌شود در این دوره از روش‌های پیشگیری از بارداری مطمئن استفاده کنید، مگر اینکه قصد بارداری داشته باشید.

به طور کلی، اهدای تخمک اگر در یک مرکز معتبر و تحت نظر پزشک متخصص انجام شود، یک فرآیند ایمن است و توانایی باروری شما را برای آینده به خطر نمی‌اندازد.

سوالات متداول در مورد اهدای تخمک 

1. آیا داروهای هورمونی اهدای تخمک باعث افزایش وزن دائمی می‌شوند؟

خیر. داروهای تحریک تخمک‌گذاری ممکن است به دلیل احتباس مایعات باعث نفخ و افزایش وزن موقت (1 تا 2 کیلوگرم) شوند. این اثرات معمولاً پس از عمل برداشت تخمک و با شروع دوره قاعدگی بعدی به طور کامل از بین می‌روند و افزایش وزن دائمی ایجاد نمی‌کنند.

2. آیا عمل برداشت تخمک (پانکچر) دردناک است؟

این عمل تحت بیهوشی سبک یا آرام‌بخشی عمیق انجام می‌شود، بنابراین در حین عمل هیچ دردی احساس نخواهید کرد. پس از به هوش آمدن، ممکن است کمی درد یا گرفتگی خفیف مشابه دردهای قاعدگی داشته باشید که معمولاً با مسکن‌های معمولی کنترل می‌شود و ظرف یک تا دو روز برطرف می‌گردد.

3. آیا می‌توانم بلافاصله پس از قطع شیردهی برای اهدا اقدام کنم؟

خیر. حتی پس از قطع شیردهی، بدن شما به زمان نیاز دارد. باید منتظر بمانید تا حداقل دو یا سه دوره قاعدگی کاملاً منظم و طبیعی را تجربه کنید. این نشان می‌دهد که سطح پرولاکتین کاهش یافته و محور هورمونی شما به حالت عادی بازگشته است.

4. هزینه‌های فرآیند اهدای تخمک بر عهده کیست؟

تمام هزینه‌های مربوط به آزمایش‌ها، داروها، ویزیت‌ها و عمل برداشت تخمک بر عهده زوج گیرنده است. فرد اهداکننده هیچ هزینه‌ای پرداخت نمی‌کند و معمولاً مبلغی به عنوان هدیه یا حق‌الزحمه برای جبران وقت و تعهدی که در این مسیر گذاشته است، دریافت می‌کند.

نتیجه‌گیری: اولویت سلامت مادر و نوزاد

تصمیم برای اهدای تخمک، اقدامی سرشار از انسانیت و بخشندگی است، اما هرگز نباید به قیمت به خطر انداختن سلامت مادر و نوزاد تمام شود. اهدای تخمک در زمان شیردهی یا بعد از زایمان به صورت فوری، به دلیل تداخلات شدید هورمونی، خطرات انتقال دارو به نوزاد از طریق شیر و عدم آمادگی جسمی مادر، مطلقاً ممنوع است. بهترین زمان اهدای تخمک بعد از زایمان، پس از قطع کامل شیردهی، بازگشت چرخه‌های قاعدگی منظم و سپری شدن دوره نقاهت کافی (حداقل 6 تا 12 ماه) است. در این شرایط، فرآیند اهدا می‌تواند به شکلی ایمن برای اهداکننده و با بالاترین شانس موفقیت برای خانواده گیرنده انجام شود. همیشه مشاوره با یک متخصص ناباروری اولین و مهم‌ترین قدم در این مسیر است.