نمونه برداری از بیضه (TESE/PESA) چیست؟

در سال‌های اخیر با افزایش نرخ ناباروری مردان، توجه به روش‌های تخصصی و پیشرفته درمان ناباروری اهمیت روزافزون یافته است. یکی از پیشرفته‌ترین و حیاتی‌ترین روش‌های تشخیصی و درمانی در ناباروری مردانه، نمونه برداری از بیضه یا استخراج اسپرم مستقیم از بافت بیضه و اپیدیدیم (TESE/PESA) است. این تکنیک‌های نوین امکان فرزندآوری را حتی برای زوج‌هایی که با شدیدترین انواع ناباروری مردان مواجه‌اند، فراهم ساخته و نقش آن‌ها در موفقیت روش‌های کمک باروری به خصوص ICSI (تزریق اسپرم به تخمک) بی‌بدیل است.

تعریف ناباروری مردان

ناباروری مردان، به ناتوانی در باروری به مدت حداقل 12 ماه رابطه منظم و بدون پیشگیری اطلاق می‌شود. طبق آمار سازمان جهانی بهداشت، عامل مردانه در حدود نیمی از موارد ناباروری زوجین نقش دارد. دلایل ناباروری مردانه متنوع است و از جمله می‌توان به انسداد لوله‌ها، اختلالات تولید اسپرم، مشکلات هورمونی و ژنتیکی اشاره کرد. در بسیاری از موارد، به‌رغم نبود اسپرم در نمونه مایع منی (آزوسپرمی)، امکان استخراج اسپرم با روش‌های تخصصی نمونه برداری از بیضه وجود دارد که مسیر موفقیت در درمان ناباروری مردان را هموار می‌کند.

چه زمانی نمونه برداری از بیضه توصیه می‌شود؟

اصلی‌ترین شاخص برای نمونه برداری بیضه، وجود آزوسپرمی (Azoospermia) یا نبود اسپرم در آزمایش مایع منی است. این حالت به دو دسته تقسیم می‌شود:

• آزوسپرمی انسدادی: تولید اسپرم در بیضه‌ها طبیعی است اما راه خروج اسپرم مسدود شده است (مثلاً به علت عفونت، جراحی یا اختلال مادرزادی).
• آزوسپرمی غیرانسدادی: تولید اسپرم در بیضه دچار اختلال شده و میزان آن بسیار کم یا موضعی است.

در هر دو گروه، با تکنیک‌های نمونه برداری از بیضه، که دو روش TESE (Testicular Sperm Extraction) و PESA (Percutaneous Epididymal Sperm Aspiration) معمول تر هستند می‌توان اسپرم را استخراج و برای لقاح آزمایشگاهی مورد استفاده قرار داد.

انواع روش‌های نمونه برداری از بیضه

TESE چیست و چگونه انجام می‌شود؟

TESE یا استخراج اسپرم از بافت بیضه، یک روش میکروسرجیکال تخصصی است که در آن، بخش کوچکی از بافت بیضه توسط پزشک فوق تخصص اورولوژی یا ناباروری تحت بی‌حسی یا بیهوشی موضعی برداشته می‌شود. با استفاده از تجهیزات آزمایشگاهی، اسپرم‌های موجود در بافت مورد بررسی قرار می‌گیرند و در صورت شناسایی، برای استفاده در روش‌های کمک باروری به ویژه ICSI فریز می‌شوند یا به‌صورت تازه مورد استفاده قرار می‌گیرند.

مراحل انجام TESE

1. ضدعفونی و آماده‌سازی محل نمونه‌برداری
2. انجام برش کوچک بر روی پوست بیضه
3. برداشت بخش کوچکی از بافت بیضه
4. ارسال نمونه به آزمایشگاه جنین‌شناسی برای جداسازی اسپرم
5. ترمیم محل و اطمینان از بهبود مناسب

PESA چیست و در چه شرایطی استفاده می‌شود؟

 PESA یا آسپیراسیون اپیدیدیم از طریق پوست، یک روش کم‌تهاجمی‌تر است که در آن اسپرم از مجرای اپیدیدیم (لوله متصل به بیضه که اسپرم‌ها را انتقال می‌دهد) با سوزن نازک و بدون برش جراحی استخراج می‌شود. این روش معمولاً در آزوسپرمی انسدادی که بیضه عملکرد طبیعی دارد اما مسیر خروجی مسدود است، کاربرد دارد.

مراحل انجام PESA

1. بی‌حسی موضعی
2. وارد کردن سوزن باریک به اپیدیدیم
3. مکش مایع حاوی اسپرم
4. بررسی نمونه زیر میکروسکوپ

تفاوت TESE و PESA

تفاوت اصلی در محل استخراج اسپرم و میزان تهاجم جراحی است:

• TESE بیشتر در آزوسپرمی غیرانسدادی و زمانی که احتمال اسپرم در اپیدیدیم کم باشد توصیه می‌شود.
• PESA انتخاب اول در آزوسپرمی انسدادی است و معمولاً آسان‌تر و با عوارض کمتر انجام می‌گیرد.

جایگاه نمونه برداری بیضه در فرآیند درمان ناباروری زوجین

استفاده از اسپرم استخراج‌شده در روش‌های کمک باروری

اصلی‌ترین هدف نمونه برداری از بیضه، تهیه اسپرم زنده و سالم برای استفاده در درمان‌های کمک باروری به‌ویژه ICSI تزریق اسپرم به داخل سیتوپلاسم تخمک است. در این روش، اسپرم استخراج شده به صورت مستقیم به داخل تخمک تزریق می‌شود و احتمال موفقیت باروری را حتی در موارد با تعداد اسپرم بسیار کم نیز افزایش می‌دهد.

شانس موفقیت درمان ناباروری با TESE/PESA

مطالعات نشان می‌دهند که شانس یافتن اسپرم در TESE برای آزوسپرمی غیرانسدادی بین 30 تا 60 درصد و در PESA برای آزوسپرمی انسدادی تا بیش از 90 درصد است. نرخ موفقیت نهایی بستگی به سلامت تخمک زن، کیفیت اسپرم استخراج شده و شرایط کلی زوج دارد. درصد بارداری موفق با استفاده از اسپرم استخراج‌شده و ICSI در بسیاری از مراکز دنیا بین 35 تا 55 درصد گزارش شده است.

مزایا و معایب نمونه برداری بیضه

مزایا

• ایجاد امکان باروری در موارد دشوار ناباروری مردانه
• عدم نیاز به انجام جراحی وسیع یا بستری طولانی
• امکان فریز اسپرم برای استفاده‌های آتی
• مناسب بودن برای بیماران دارای بیماری‌های ژنتیکی یا شیمی‌درمانی

معایب و عوارض احتمالی

• درد، تورم و کبودی ناحیه بیضه پس از جراحی
• احتمال عفونت یا خونریزی
• آسیب به بافت بیضه یا کاهش حجم آن (در موارد نادر)
• نیاز به تکرار نمونه‌برداری در صورت یافت نشدن اسپرم مناسب

در مجموع، عوارض جدی بسیار نادر است و اکثر بیماران پس از چند روز به زندگی عادی بازمی‌گردند.

نکات کلیدی پیش از انجام نمونه برداری از بیضه

• مشاوره تخصصی با پزشک فوق تخصص اورولوژی و ناباروری
• انجام آزمایش اسپرموگرام و ارزیابی سطح هورمون‌ها
• بررسی سونوگرافی بیضه و آزمایش‌های ژنتیکی در صورت لزوم
• آگاهی از درصد موفقیت، ریسک‌ها و احتمال نیاز به تکرار
• آمادگی ذهنی و مشاوره روانشناسی برای پذیرش نتیجه عمل

مراقبت‌های بعد از نمونه برداری بیضه

• استراحت نسبی تا 24 ساعت
• استفاده از مسکن در صورت نیاز
• پوشیدن لباس زیر محافظ تا چند روز
• پرهیز از فعالیت سنگین و ورزش شدید تا بهبود کامل
• مراجعه فوری به پزشک در صورت درد شدید، تورم بیش از حد یا علائم عفونت

جدیدترین فناوری‌ها در نمونه برداری بیضه

با پیشرفت علم پزشکی، روش‌های نمونه‌برداری با میکروسکوپ (Micro-TESE) ابداع شده که امکان شناسایی دقیق‌تر کانون‌های کوچک تولید اسپرم را فراهم می‌سازد و شانس موفقیت درمان ناباروری مردان را به نحو چشمگیری افزایش داده است. همچنین کاربرد تکنولوژی‌های ژنتیکی و آنالیز مولکولی برای غربال‌گری بیماران و انتخاب بهترین روش درمانی، آینده درمان ناباروری را نویدبخش‌تر ساخته است.

نقش همسر و مشاوره زوجین در موفقیت درمان ناباروری

همکاری، حمایت عاطفی و مشاوره دوطرفه با پزشک باعث افزایش انگیزه و کاهش استرس زوجین در مسیر پرچالش درمان ناباروری می‌شود و نتیجه‌بخشی نمونه برداری از بیضه و سایر مراحل درمان را تسهیل می‌کند.

سوالات رایج پیرامون نمونه برداری از بیضه

1. آیا نمونه برداری از بیضه دردناک است؟

با انجام بی‌حسی مناسب درد حین عمل به حداقل می‌رسد و دوران نقاهت کوتاه است.

2. در صورت عدم یافتن اسپرم، چه باید کرد؟

گاهی نمونه‌برداری مجدد یا تغییر روش توصیه می‌شود. در برخی موارد، استفاده از بانک اسپرم یا روش‌های جایگزین بررسی می‌شود.

3. آیا فرزند حاصل از اسپرم استخراج‌شده سالم خواهد بود؟

در صورت سلامت ژنتیکی والدین، خطر خاصی فراتر از جمعیت عمومی وجود ندارد، هرچند مشاوره ژنتیک پیش از اقدام توصیه می‌شود.

4. آیا اسپرم پس از فریز کیفیت خود را حفظ می‌کند؟

بله، اکثر اسپرم‌ها پس از فریز و ذوب قابلیت استفاده در لقاح آزمایشگاهی را دارند.

5. اهمیت انتخاب مرکز معتبر برای نمونه برداری بیضه

انجام نمونه برداری بیضه باید در مراکز تخصصی با کادر مجرب و تجهیزات پیشرفته انجام شود تا احتمال عارضه کاهش و شانس موفقیت درمان ناباروری افزایش یابد. انتخاب پزشک فوق تخصص و اعتماد به تیم درمانی عامل کلیدی موفقیت است.

جمع‌بندی

نمونه برداری از بیضه (TESE/PESA) امیدی بزرگ برای زوج‌هایی است که با مشکل ناباروری مردانه شدید مواجه‌اند. تشخیص صحیح، انتخاب روش مناسب و بهره‌گیری از خدمات تخصصی، می‌تواند مسیر پدر و مادر شدن را برای بسیاری هموار سازد. توصیه می‌شود همواره با پزشک متخصص و مراکز معتبر مشاوره کنید و با صبر و حمایت متقابل، مسیر درمان ناباروری را با آرامش طی کنید.