بیماری های موثر بر ناباروری

ناباروری یکی از مهم‌ترین چالش‌های حوزه سلامت در قرن بیست و یکم محسوب می‌شود و تأثیر شگرفی بر کیفیت زندگی، سلامت روان، و پویایی خانواده‌ها دارد. بر اساس آمار جهانی، حدود 15 درصد زوجین در طول زندگی مشترک خود با مشکلات ناباروری مواجه می‌شوند. این معضل پزشکی، اقتصادی و اجتماعی ریشه در عوامل متعددی دارد که مهم‌ترین آنها، بیماری‌های موثر بر ناباروری هستند. شناخت عمیق این بیماری‌ها، روش‌های درمان ناباروری، و توجه به نکات طلایی پیشگیری و تشخیص به موقع، نقشی حیاتی در مدیریت موفق این چالش ایفا می‌کند.

مفهوم ناباروری و اهمیت آن

ناباروری به ناتوانی در باروری پس از یک سال تلاش منظم برای بارداری (بدون استفاده از روش‌های پیشگیری) اطلاق می‌شود. این وضعیت ممکن است ریشه در مشکلات زنانه، مردانه یا هر دو داشته باشد. اهمیت پرداختن به ناباروری فراتر از بُعد پزشکی است و ابعاد روانی، اجتماعی و حتی اقتصادی خانواده‌ها را نیز دربرمی‌گیرد. تشخیص زودهنگام، آگاهی از بیماری‌های زمینه‌ای و استفاده از روش‌های صحیح درمان ناباروری، راهکارهای کلیدی بهبود این معضل هستند.

بیماری‌های موثر بر ناباروری در زنان

1) سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)

یکی از شایع‌ترین دلایل ناباروری زنان است که با بی‌نظمی قاعدگی، رشد بیش از حد موی زائد و افزایش هورمون‌های مردانه خود را نشان می‌دهد. اختلال در تخمک‌گذاری مهم‌ترین علت ناباروری در این بیماران است. درمان با تغییر سبک زندگی، داروهای تنظیم هورمون مانند کلومیفن سیترات و متفورمین و در موارد مقاوم، درمان ناباروری با کمک تکنیک‌های کمک‌باروری انجام می‌شود.

مکانیسم اصلی PCOS شامل تعامل پیچیده‌ای از اختلالات هورمونی است که در نهایت به اختلال در عملکرد تخمدان منجر می‌شود. مقاومت به انسولین یکی از مهم‌ترین دلایل ناباروری در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) است. در این حالت، سلول‌های بدن نسبت به انسولین، هورمون تنظیم‌کننده قند خون، حساسیت کمتری نشان می‌دهند. برای جبران این مقاومت، پانکراس مجبور به تولید مقادیر بیشتری انسولین می‌شود. افزایش سطح انسولین در خون، به طور مستقیم تخمدان‌ها را تحریک کرده و باعث تولید بیش از حد آندروژن (هورمون‌های مردانه، مانند تستوسترون) می‌شود. این افزایش آندروژن، فرآیند طبیعی رشد فولیکول‌های تخمدان (کیسه‌های حاوی تخمک) را مختل می‌کند.

این اختلال هورمونی به اختلال در تخمک‌گذاری نیز منجر می‌شود. فولیکول‌ها با وجود تلاش برای رشد، به دلیل سطح بالای آندروژن و عدم تعادل هورمون‌های FSH و LH به بلوغ کامل نمی‌رسند. در نتیجه، تخمک از فولیکول آزاد نمی‌شود (آنوولاسیون) و فولیکول‌های نارس به صورت کیست‌های کوچک در تخمدان باقی می‌مانند. همین عدم تخمک‌گذاری یا تخمک‌گذاری نامنظم، مهم‌ترین علت ناباروری در زنان مبتلا به PCOS است.

2) اندومتریوز

اندومتریوز زمانی رخ می‌دهد که بافت داخلی رحم (آندومتر) در بیرون از رحم رشد کند. این بافت در نقاطی مانند تخمدان‌ها، لوله‌های فالوپ، دیواره بیرونی رحم و حتی روده و مثانه یافت می‌شود.

در طول سیکل قاعدگی، بافت آندومتر داخل رحم رشد می‌کند، ضخیم می‌شود و سپس ریزش می‌کند که منجر به خونریزی قاعدگی می‌شود. بافت نابجای اندومتریوز نیز همین چرخه را طی می‌کند. اما به دلیل اینکه این بافت خارج از رحم قرار دارد، خون و بافت ریزش یافته راهی برای خروج از بدن ندارند. این امر منجر به التهاب، تشکیل بافت اسکار و چسبندگی می‌شود که به اندام‌های تولید مثلی آسیب می‌رساند. اندومتریوز به چند روش می‌تواند باعث ناباروری شود:

• انسداد لوله‌های فالوپ: چسبندگی‌ها و بافت اسکار می‌توانند لوله‌های فالوپ را مسدود یا کج کنند. این انسداد مانع از رسیدن تخمک از تخمدان به رحم و لقاح با اسپرم می‌شود.
• اختلال در عملکرد تخمدان: کیست‌های اندومتریوز که به آن‌ها آندومتریوما (endometrioma) می‌گویند، می‌توانند در تخمدان‌ها تشکیل شوند. این کیست‌ها با آسیب رساندن به بافت تخمدان، ذخیره تخمدان و کیفیت تخمک‌ها را کاهش می‌دهند.
• تأثیر بر محیط لگنی: التهاب مزمن ناشی از اندومتریوز می‌تواند محیط لگن را تغییر دهد و با ترشح مواد شیمیایی التهابی، به تخمک و اسپرم آسیب برساند یا فرآیند لانه گزینی جنین را مختل کند.

علائم مهم شامل درد لگنی، قاعدگی دردناک و گاهی خونریزی‌های نامنظم است. درمان ناباروری در این بیماران ترکیبی از درمان‌های دارویی، جراحی و تکنیک‌های ART (تلقیح مصنوعی) است.

3) اختلالات تیروئید

کم‌کاری یا پرکاری تیروئید با اثرگذاری بر محور هورمونی بدن، منجر به اختلال در تخمک‌گذاری و قاعدگی نامنظم می‌شود. تنظیم سطح هورمون‌های تیروئیدی به بهبود باروری کمک چشمگیری می‌کند و بخشی از رویکرد کلی درمان ناباروری است.

4) انسداد یا آسیب لوله‌های فالوپ

عفونت‌های لگنی، جراحی‌های قبلی یا اندومتریوز از علل شایع آسیب لوله‌های رحمی هستند که انتقال تخمک و اسپرم را مختل می‌کند و شانس بارداری طبیعی را کاهش می‌دهد. در این بیماران، بسته به میزان آسیب، از جراحی ترمیمی یا روش‌های درمان ناباروری مبتنی بر IVF استفاده می‌شود.

5) مشکلات رحم و سرویکس

اختلالات رحم (مانند پولیپ، فیبروم، سپتوم یا شکل‌های غیرطبیعی رحم) و مشکلات سرویکس (مثل نارسایی دهانه رحم یا عفونت‌های مزمن) نقش مهمی در ایجاد ناباروری دارند.

رحم یک عضو عضلانی و توخالی است که جنین در آن رشد می‌کند. هرگونه ناهنجاری در ساختار آن می‌تواند بر باروری تأثیر بگذارد:

• پولیپ‌های رحمی (Uterine Polyps): توده‌هایی هستند که از بافت داخلی رحم (آندومتر) رشد می‌کنند. پولیپ‌ها با اشغال فضای داخلی رحم، می‌توانند در لانه گزینی جنین اختلال ایجاد کرده و احتمال سقط را افزایش دهند. درمان معمولاً با برداشتن پولیپ از طریق هیستروسکوپی است.
• فیبروم‌های رحمی (Uterine Fibroids): توده‌های خوش‌خیمی هستند که از بافت عضلانی رحم ایجاد می‌شوند. بسته به اندازه و محل قرارگیری، فیبروم‌ها می‌توانند باعث ناباروری شوند. فیبروم‌هایی که داخل حفره رحم رشد می‌کنند، در لانه گزینی جنین اختلال ایجاد کرده و به سقط مکرر منجر می‌شوند.
• سپتوم رحمی (Uterine Septum): یکی از شایع‌ترین ناهنجاری‌های مادرزادی رحم است که در آن، یک دیواره عضلانی یا بافت فیبری، رحم را به دو بخش تقسیم می‌کند. این دیواره خون‌رسانی ضعیفی دارد و لانه گزینی جنین در آن اغلب به سقط منجر می‌شود. این مشکل از طریق جراحی هیستروسکوپی قابل اصلاح است.
• شکل‌های غیرطبیعی رحم: رحم دوشاخ، رحم کمانی یا رحم تک شاخ، ناهنجاری‌های ساختاری هستند که در دوران جنینی شکل می‌گیرند. این ناهنجاری‌ها می‌توانند باعث اختلال در رشد جنین و افزایش خطر سقط یا زایمان زودرس شوند.

6) مشکلات سرویکس (دهانه رحم)

دهانه رحم در انتهای رحم قرار دارد و اسپرم برای رسیدن به رحم باید از آن عبور کند. مشکلات سرویکس می‌توانند مانع این امر شوند:

• نارسایی دهانه رحم (Cervical Insufficiency) در این حالت، دهانه رحم نمی‌تواند وزن جنین را در دوران بارداری تحمل کند و قبل از موعد باز می‌شود که منجر به زایمان زودرس یا سقط جنین می‌شود. این مشکل معمولاً با جراحی سرویکلاژ )دوختن دهانه رحم) در دوران بارداری درمان می‌شود.
• عفونت‌های مزمن: عفونت‌های مزمن در دهانه رحم یا ترشحات غیرطبیعی مخاطی، می‌توانند محیط را برای اسپرم نامناسب کرده و از حرکت آن‌ها جلوگیری کنند. عفونت‌هایی مانند کلامیدیا و گنوره می‌توانند باعث التهاب و تشکیل بافت اسکار شوند و دهانه رحم را تنگ کنند.
• مخاط سرویکس نامناسب: مخاط دهانه رحم به اسپرم کمک می‌کند تا به رحم برسد. اگر مخاط دهانه رحم بسیار غلیظ یا اسیدی باشد، می‌تواند حرکت اسپرم را مختل کرده و آن را از بین ببرد.

درمان این اختلالات با جراحی، دارودرمانی یا تکنیک‌های کمک‌باروری در ارتقاء موفقیت درمان ناباروری مؤثر است.

بیماری‌های موثر بر ناباروری در مردان

1) واریکوسل

یکی از شایع‌ترین علل ناباروری مردانه، واریکوسل (گشادشدگی سیاهرگ‌های بیضه) است. این بیماری با اختلال در جریان خون بیضه و افزایش دمای آن، سبب کاهش تعداد، تحرک و کیفیت اسپرم‌ها می‌شود.

واریکوسل در حدود 15درصد از مردان بالغ و 40 درصد از مردانی که دچار ناباروری اولیه هستند، دیده می‌شود. واریکوسل معمولاً در بیضه چپ شایع‌تر است.

مهم‌ترین تأثیر واریکوسل بر باروری، ناشی از اختلال در تنظیم دما و جریان خون در بیضه‌ها است.

• افزایش دمای بیضه: سیاهرگ‌های گشاد شده، به درستی خون را از بیضه‌ها تخلیه نمی‌کنند و باعث تجمع خون در اطراف بیضه می‌شوند. این تجمع خون، دمای بیضه را بالاتر از حد طبیعی نگه می‌دارد. بیضه‌ها برای تولید اسپرم سالم به دمایی حدود 34.5 درجه سانتی‌گراد (1 تا 2 درجه کمتر از دمای بدن) نیاز دارند. افزایش دما به فرآیند تولید اسپرم آسیب می‌زند و باعث کاهش تعداد، تحرک و کیفیت اسپرم‌ها می‌شود.
• اختلال در اکسیژن‌رسانی و متابولیسم: تجمع خون در بیضه‌ها می‌تواند باعث کاهش اکسیژن‌رسانی به سلول‌های تولیدکننده اسپرم شود. این وضعیت همچنین می‌تواند منجر به تجمع مواد سمی در اطراف بیضه‌ها شده و به سلول‌های اسپرم آسیب برساند.

انواع واریکوسل

واریکوسل بر اساس شدت به سه درجه تقسیم می‌شود که معمولاً با معاینه فیزیکی و سونوگرافی داپلر قابل تشخیص است:

• درجه 1 (خفیف): واریکوسل با معاینه فیزیکی در حالت سکون قابل لمس نیست و تنها هنگام زور زدن (مانور والسالوا) احساس می‌شود.
• درجه 2 (متوسط): واریکوسل با معاینه فیزیکی و در حالت سکون قابل لمس است، اما با چشم قابل مشاهده نیست.
• درجه 3 (شدید): واریکوسل به قدری بزرگ و برجسته است که با چشم غیرمسلح و بدون لمس کردن نیز قابل مشاهده است.

شدت واریکوسل همیشه با میزان تأثیر آن بر باروری ارتباط مستقیم ندارد، اما واریکوسل‌های شدیدتر اغلب تأثیرات بیشتری بر کیفیت اسپرم می‌گذارند.

درمان واریکوسل

هدف از درمان واریکوسل، مسدود کردن وریدهای گشاد شده برای بازگرداندن جریان خون طبیعی و کاهش دمای بیضه است.

• درمان جراحی (واریکوسلکتومی): این روش، مؤثرترین راهکار درمانی برای واریکوسل است. جراحی واریکوسلکتومی با قطع کردن وریدهای آسیب‌دیده، جریان خون را به مسیرهای سالم هدایت می‌کند. این جراحی به روش‌های مختلفی انجام می‌شود:
  • میکروسرجری: با استفاده از میکروسکوپ و برش کوچک، وریدهای آسیب‌دیده با دقت شناسایی و قطع می‌شوند. این روش کمترین عوارض و بالاترین میزان موفقیت را دارد.
  • لاپاراسکوپی: با ایجاد چند برش کوچک، جراح با استفاده از دوربین و ابزار جراحی، وریدها را مسدود می‌کند.
  • جراحی باز: روش سنتی‌تر که با برش بزرگ‌تری در ناحیه کشاله ران انجام می‌شود.
• روش‌های غیرجراحی (آمبولیزاسیون): در این روش، پزشک با هدایت یک کاتتر به داخل ورید، مواد مسدودکننده (مانند کویل یا مایع) را به داخل ورید آسیب‌دیده تزریق می‌کند تا آن را مسدود کند. این روش کمتر تهاجمی است و نیاز به بستری ندارد، اما ممکن است در مقایسه با جراحی میکروسرجری، میزان موفقیت کمتری داشته باشد.

انتخاب روش درمانی به شدت واریکوسل، تجربه پزشک و شرایط بیمار بستگی دارد. پس از درمان، بهبود کیفیت اسپرم معمولاً پس از چند ماه قابل مشاهده است.

2) عفونت‌های تناسلی

عفونت‌هایی مانند اپیدیدیمیت، اورکیت یا عفونت‌های مقاربتی مانند کلامیدیا، سوزاک و… می‌توانند به آسیب دائمی سیستم تولیدمثل مردانه و کاهش کیفیت اسپرم منجر شوند. تشخیص و درمان به‌موقع این عفونت‌ها، بخشی جدایی‌ناپذیر از مسیر درمان ناباروری است.

3) اختلالات هورمونی

اختلال در هورمون‌های محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-بیضه نظیر FSH، LH، تستوسترون منجر به کاهش تولید یا بلوغ ناقص اسپرم خواهد شد. درمان با هورمون‌درمانی و اصلاح سبک زندگی، از مهم‌ترین راهکارها در این گروه بیماران است.

4) مشکلات ساختاری و ژنتیکی

آزواسپرمی (عدم وجود اسپرم در مایع منی)، اختلالات ژنتیکی (مانند سندرم کلاین‌فلتر) و انسداد مسیرهای خروجی اسپرم همگی از عوامل ناباروری مردانه محسوب می‌شوند. بسته به علت، درمان‌های جراحی، دارویی یا تکنیک‌های پیشرفته درمان ناباروری مانند میکرواینجکشن (ICSI) استفاده می‌شوند.

تاثیر عفونت‌ها و بیماری‌های مزمن بر ناباروری

عفونت‌های مزمن لگنی در زنان (PID)، بیماری‌های خودایمنی، دیابت، سل، اچ‌آی‌وی و حتی بعضی سرطان‌ها و درمان‌های ضدسرطان می‌توانند منجر به آسیب جبران‌ناپذیر به سیستم تولیدمثل شوند. بنابراین توجه به پیشگیری، درمان سریع و کنترل بیماری‌های زمینه‌ای برای افزایش موفقیت درمان ناباروری ضروری است.

نقش سن و سبک زندگی در ناباروری

سن بالا، تغذیه ناسالم، مصرف دخانیات، مصرف الکل، کم‌تحرکی، استرس مزمن و مواجهه با مواد سمی، اثر منفی بر کیفیت تخمک و اسپرم می‌گذارند و شانس باروری را به‌شدت کاهش می‌دهند. اصلاح این عوامل به عنوان بخش مهمی از روند درمان ناباروری توصیه می‌شود.

تشخیص بیماری‌های موثر بر ناباروری با بررسی کلینیکی و پاراکلینیکی

1. معاینه بالینی دقیق

گام نخست، معاینه کامل زن و مرد توسط متخصص زنان یا اورولوژی است تا علائم ظاهری یا سابقه بیماری شناسایی شود.

2. آزمایش‌های هورمونی

اندازه‌گیری هورمون‌های جنسی FSH، LH، پرولاکتین، تستوسترون، تیروئید و… برای بررسی اختلالات عملکردی نقش کلیدی دارد.

3. تصویربرداری

سونوگرافی واژینال، سونوگرافی بیضه، عکس رنگی رحم (HSG)، MRI و سایر روش‌های تصویربرداری برای ارزیابی وضعیت اندام‌های تناسلی ضروری هستند.

4. آنالیز مایع منی

در مردان، بررسی تعداد، تحرک، شکل و غلظت اسپرم، اولین و مهم‌ترین آزمایش تشخیصی است.

5. بررسی ژنتیکی

در صورت مشکوک بودن به مشکلات ژنتیکی (مانند اختلالات کروموزومی)، آزمایش‌های ژنتیکی برای شناسایی علت و انتخاب مسیر مناسب درمان ناباروری توصیه می‌شود.

روش‌های درمان ناباروری

تغییر سبک زندگی و مشاوره تخصصی

پایه‌ای‌ترین گام، اصلاح سبک زندگی، کاهش استرس، ترک سیگار، مصرف تغذیه سالم و کاهش وزن (در صورت چاقی) است. مشاوره زوجین توسط روانشناس و متخصص باروری، نقش پررنگی در بهبود کیفیت زندگی و افزایش شانس بارداری دارد.

دارودرمانی و هورمون‌درمانی

در بسیاری از موارد، استفاده از داروهای تحریک تخمک‌گذاری مانند کلومیفن، لتروزول، FSH، داروهای تنظیم هورمون تیروئید، پرولاکتین یا انسولین و هورمون‌درمانی در مردان، نخستین قدم درمان ناباروری است.

جراحی‌های ترمیمی

در زنان، جراحی برای رفع انسداد لوله‌های فالوپ، برداشتن کیست تخمدان، درمان اندومتریوز یا اصلاح ناهنجاری‌های رحمی انجام می‌شود. در مردان، جراحی واریکوسلکتومی یا بازسازی مجاری خروجی اسپرم، بسته به علت توصیه می‌شود.

تکنولوژی‌های کمک‌باروری (ART)

یکی از مؤثرترین راهکارهای درمان ناباروری، بهره‌گیری از تکنیک‌های کمک‌باروری است:

• لقاح مصنوعی (IUI)
• لقاح خارج‌رحمی (IVF)
• میکرواینجکشن اسپرم (ICSI)
• فریز و انتقال تخمک یا جنین

 تلقیح داخل رحمی اسپرم (IUI)

تلقیح داخل رحمی اسپرم یا Intrauterine Insemination (IUI)، یک روش کم‌تهاجمی است که در آن اسپرم‌های شسته و آماده‌سازی شده به طور مستقیم در زمان تخمک‌گذاری به داخل رحم زن تزریق می‌شوند. این روش به ویژه در مواردی که ناباروری به دلیل مشکلات خفیف مردانه (مانند کاهش جزئی در تعداد یا تحرک اسپرم)، مشکلات سرویکس یا ناباروری با علت نامشخص رخ داده باشد، مؤثر است. هدف اصلی IUI، افزایش تعداد اسپرم‌هایی است که به تخمک می‌رسند و شانس لقاح را بالاتر می‌برد.

لقاح خارج‌رحمی یا لقاح آزمایشگاهی (IVF)

لقاح خارج‌رحمی یا In Vitro Fertilization (IVF)، یکی از شناخته‌شده‌ترین و مؤثرترین روش‌های ART است. در این فرآیند، تخمک‌ها از تخمدان زن گرفته شده و در محیط آزمایشگاه با اسپرم لقاح داده می‌شوند. پس از تشکیل جنین، جنین‌های سالم به رحم زن منتقل می‌شوند تا لانه گزینی کنند. IVF به ویژه در مواردی مانند انسداد لوله‌های فالوپ، اندومتریوز شدید، کاهش ذخیره تخمدان یا ناباروری شدید مردانه کاربرد دارد.

میکرواینجکشن اسپرم (ICSI)

میکرواینجکشن اسپرم یا Intracytoplasmic Sperm Injection (ICSI)، یک روش پیشرفته در IVF است که در آن تنها یک اسپرم سالم به طور مستقیم به داخل سیتوپلاسم هر تخمک تزریق می‌شود. این روش عمدتاً برای درمان ناباروری شدید مردانه (مانند تعداد بسیار کم اسپرم، تحرک ضعیف یا مورفولوژی نامناسب اسپرم) استفاده می‌شود.ICSI همچنین در مواردی که لقاح در IVF معمولی شکست خورده باشد، یا زمانی که اسپرم از طریق روش‌های نمونه‌برداری مستقیم از بیضه مانند Micro-TESE به دست آمده باشد، به کار می‌رود.

فریز و انتقال تخمک یا جنین

این فرآیند به زوج‌ها انعطاف‌پذیری بیشتری در درمان ناباروری می‌دهد. فریز کردن (Cryopreservation) تخمک، جنین یا اسپرم به منظور استفاده در آینده انجام می‌شود.

• فریز تخمک: برای زنانی که به دلیل درمان سرطان یا سایر دلایل پزشکی یا اجتماعی، قصد به تعویق انداختن بارداری را دارند.
• فریز جنین: جنین‌های اضافی در طی سیکل IVF فریز می‌شوند تا در صورت عدم موفقیت سیکل اول یا برای بارداری‌های بعدی استفاده شوند.
• انتقال جنین: در سیکل‌های بعدی، این جنین‌های فریز شده ذوب شده و به رحم منتقل می‌شوند که به آن Frozen Embryo Transfer (FET) می‌گویند.

انتخاب روش مناسب، بسته به علت ناباروری، سن زوجین و شرایط اختصاصی هر فرد انجام می‌شود.

درمان بیماری‌های زمینه‌ای

در موارد ناباروری ناشی از بیماری‌های مزمن (مانند دیابت، بیماری‌های تیروئید، عفونت‌ها یا بیماری‌های خودایمنی)، درمان و کنترل موفق بیماری زمینه‌ای، بخشی جدایی‌ناپذیر از پروسه درمان ناباروری است.

نکات طلایی پیشگیری از ناباروری

• معاینات دوره‌ای پزشکی و مراجعه به متخصص در صورت مشاهده علائم غیرعادی
• رعایت بهداشت فردی و جنسی، واکسیناسیون علیه عفونت‌های ویروسی مانند HPV
• حفظ وزن مناسب و تغذیه سالم
• مدیریت استرس و پرهیز از مصرف دخانیات و الکل
• اجتناب از مصرف داروهای بدون تجویز و مواجهه با مواد شیمیایی سمی
• پیگیری منظم و درمان سریع بیماری‌های زمینه‌ای و مزمن

نقش هوش مصنوعی و علم روز در تشخیص و درمان ناباروری

استفاده از الگوریتم‌های هوش مصنوعی، مدل‌های یادگیری ماشین و داده‌کاوی پیشرفته در شناسایی علت، پیش‌بینی موفقیت روش‌های درمان ناباروری و حتی طراحی پروتکل‌های اختصاصی، نقش فزاینده‌ای یافته است. پیشرفت‌های اخیر در حوزه بیوتکنولوژی و مهندسی پزشکی، آینده‌ی درمان ناباروری را متحول خواهد ساخت.

نتیجه‌گیری

بیماری‌های مؤثر بر ناباروری، طیفی وسیع و پیچیده از علل زنانه و مردانه را دربرمی‌گیرند که شناسایی دقیق، تشخیص به‌موقع و انتخاب بهترین روش درمان ناباروری نیازمند همکاری تیمی چندرشته‌ای و استفاده از دانش به‌روز است. توجه به اصول پیشگیری، مدیریت بیماری‌های مزمن، اصلاح سبک زندگی، و بهره‌گیری از جدیدترین تکنولوژی‌های درمانی، آینده‌ای روشن‌تر را برای زوج‌های دارای مشکلات باروری رقم خواهد زد.

توصیه می‌شود برای موفقیت بیشتر در درمان ناباروری، ضمن مراجعه به پزشک متخصص باروری، سبک زندگی سالم را در اولویت قرار داده و از درمان‌های غیرعلمی و بی‌پایه پرهیز کنید. آگاهی، پیگیری مستمر و اعتماد به دانش پزشکی روز، کلید طلایی بازگشت امید و تحقق رؤیای پدر و مادر شدن است.