بانک تخمک اهدایی چیست و چگونه کار می‌کند؟ (راهنمای کامل)

عطا صفرنژاد 04 آذر 1404

خلاصه مقاله را به صورت صوتی گوش کنید

ناباروری به دلایل زنانه، مانند کاهش ذخیره تخمدان یا یائسگی زودرس، یکی از این موانع بزرگ باروری است. خوشبختانه، پیشرفت‌های علم پزشکی راهکارهای نوینی را پیش روی این افراد قرار داده است که یکی از مؤثرترین آن‌ها، استفاده از بانک تخمک اهدایی است. این بانک‌ها پلی هستند بین فداکاری یک زن اهداکننده و آرزوی مادری یک زن دیگر.

این مقاله به طور جامع به این سوال پاسخ می‌دهد که بانک تخمک اهدایی چیست، نحوه کار بانک تخمک چگونه است و چه مزایایی برای زوجین گیرنده دارد. همچنین، به بررسی شرایط ثبت نام در بانک تخمک برای اهداکنندگان و گیرندگان و معرفی بهترین مرکز اهدای تخمک در ایران خواهیم پرداخت تا شما با دیدی باز و اطلاعات کامل، قدم در این مسیر بگذارید.

بانک تخمک اهدایی چیست؟

بانک تخمک اهدایی یک مرکز تخصصی پزشکی است که تخمک‌های اهدایی از زنان واجد شرایط را جمع‌آوری، منجمد و نگهداری می‌کند تا در اختیار زوج‌های ناباروری قرار دهد که به دلیل مشکلات تخمک قادر به باروری نیستند. این بانک‌ها به عنوان یک واسطه امن و سازمان‌یافته عمل می‌کنند و فرآیند اهدا و دریافت را تسهیل می‌نمایند.

برخلاف فرآیند اهدای تخمک تازه (Fresh Donation) که نیازمند هماهنگی دقیق سیکل قاعدگی بین اهداکننده و گیرنده است، بانک تخمک این محدودیت زمانی را از بین می‌برد. در این روش، تخمک‌ها پس از اهدا با استفاده از تکنیک پیشرفته فرآیند فریز کردن تخمک (ویتروفیکاسیون) منجمد شده و برای استفاده در آینده نگهداری می‌شوند. این تخمک فریز شده می‌تواند ماه‌ها یا حتی سال‌ها بعد، زمانی که زوج گیرنده آماده باشند، برای لقاح استفاده شود.

نحوه کار بانک تخمک: فرآیندی گام به گام

نحوه کار بانک تخمک یک پروسه چندمرحله‌ای و کاملاً علمی است که شامل غربالگری اهداکننده، جمع‌آوری تخمک، انجماد و در نهایت، استفاده توسط گیرنده می‌شود. این فرآیند تضمین می‌کند که بالاترین استانداردهای کیفی و ایمنی رعایت شوند.

مرحله اول: ثبت‌نام و غربالگری دقیق اهداکننده

اولین قدم برای یک زن که قصد اهدای تخمک دارد، مراجعه به یکی از مراکز ناباروری معتبر و تکمیل فرم‌های مربوطه است. سپس، یک فرآیند غربالگری بسیار دقیق برای ارزیابی صلاحیت او آغاز می‌شود. شرایط ثبت نام در بانک تخمک برای اهداکنندگان معمولاً شامل موارد زیر است:

• شرایط سنی: معمولاً سن بین 21 تا 34 سال. در این بازه سنی، کیفیت و کمیت تخمک‌ها در بهترین حالت خود قرار دارد.
• سلامت جسمانی: فرد باید از سلامت عمومی کامل برخوردار باشد، شاخص توده بدنی (BMI) مناسبی داشته باشد و به بیماری‌های مزمن یا عفونی (مانند HIV، هپاتیت B و C) مبتلا نباشد.
• سلامت روانشناختی: ارزیابی‌های روانشناسی برای اطمینان از اینکه فرد با آگاهی کامل و بدون هیچ‌گونه فشار خارجی این تصمیم را گرفته، انجام می‌شود.
• غربالگری ژنتیکی: آزمایش‌های ژنتیکی برای شناسایی ناقل بودن بیماری‌های ارثی شایع انجام می‌شود تا ریسک انتقال بیماری به جنین به حداقل برسد.
• نداشتن سبک زندگی پرخطر: عدم مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر از شروط اساسی است.
• سابقه باروری (اختیاری): برخی مراکز ترجیح می‌دهند اهداکننده حداقل یک بارداری موفق را تجربه کرده باشد، هرچند این شرط همیشه الزامی نیست.

مرحله دوم: تحریک تخمدان و جمع‌آوری تخمک (پانکچر)

پس از تأیید صلاحیت اهداکننده، فرآیند پزشکی آغاز می‌شود:

1. تحریک تخمدان: اهداکننده برای حدود 10 تا 14 روز داروهای هورمونی تزریقی دریافت می‌کند. این داروها تخمدان‌ها را تحریک می‌کنند تا به جای یک تخمک (در سیکل طبیعی)، چندین تخمک بالغ تولید کنند. پیشرفت فولیکول‌ها با سونوگرافی‌های منظم کنترل می‌شود.
2. پانکچر (تخمک‌کشی): هنگامی که تخمک‌ها به بلوغ کافی رسیدند، طی یک عمل سرپایی کوتاه (حدود 15-20 دقیقه) و تحت بیهوشی سبک، با استفاده از یک سوزن نازک که از طریق واژن هدایت می‌شود، تخمک‌ها از تخمدان‌ها جمع‌آوری می‌شوند.

مرحله سوم: انجماد تخمک با روش ویتروفیکاسیون

تخمک‌های جمع‌آوری شده بلافاصله به آزمایشگاه جنین‌شناسی منتقل می‌شوند. در اینجا، متخصصان با استفاده از روش ویتروفیکاسیون (Vitrification) یا انجماد شیشه‌ای، آن‌ها را منجمد می‌کنند. در این تکنیک فوق سریع، آب درون سلول تخمک با یک ماده محافظ جایگزین شده و تخمک در چند ثانیه در نیتروژن مایع (−196∘C -196^\circ C −196∘C) منجمد می‌شود. این سرعت بالا از تشکیل کریستال‌های یخ که می‌تواند به ساختار ظریف تخمک آسیب برساند، جلوگیری می‌کند.

هر تخمک فریز شده در محفظه‌های مخصوص و با کد شناسایی منحصربه‌فرد در بانک تخمک اهدایی نگهداری می‌شود تا زمان استفاده توسط زوج گیرنده فرا برسد.

مرحله چهارم: انتخاب اهداکننده و استفاده از تخمک توسط گیرنده

زوج گیرنده پس از مراجعه به بانک تخمک در ایران و انجام مشاوره‌های لازم، فرآیند انتخاب را آغاز می‌کنند.

1. انتخاب اهدا کننده از پروفایل: بانک تخمک پروفایل‌های ناشناس اهداکنندگان را در اختیار زوج گیرنده قرار می‌دهد. این پروفایل‌ها شامل اطلاعاتی نظیر سن، مشخصات فیزیکی (رنگ مو، رنگ چشم، قد، وزن)، گروه خونی، سطح تحصیلات، شغل و نتایج غربالگری‌های ژنتیکی است. این اطلاعات به زوج کمک می‌کند تا اهداکننده‌ای را انتخاب کنند که بیشترین شباهت را با ویژگی‌های مورد نظرشان داشته باشد.
2. آماده‌سازی رحم گیرنده: زن گیرنده داروهای هورمونی (استروژن و پروژسترون) دریافت می‌کند تا لایه داخلی رحم او (اندومتر) برای پذیرش جنین آماده شود.
3. ذوب تخمک و لقاح (IVF/ICSI): پس از آماده شدن رحم، تخمک‌های منجمد اهداکننده از حالت انجماد خارج شده (گرم می‌شوند) و در آزمایشگاه با اسپرم پدر بیولوژیک لقاح داده می‌شوند. این کار معمولاً با روش میکرواینجکشن (ICSI) انجام می‌شود که در آن یک اسپرم سالم مستقیماً به داخل هر تخمک تزریق می‌شود.
4. انتقال جنین: جنین‌های تشکیل‌شده برای 3 تا 5 روز در انکوباتور رشد می‌کنند. سپس، یک یا دو جنین با بهترین کیفیت طی یک فرآیند ساده و بدون درد به رحم زن گیرنده منتقل می‌شوند.

مزایای استفاده از بانک تخمک اهدایی

استفاده از تخمک فریز شده از یک بانک معتبر، مزایای قابل توجهی نسبت به روش اهدای تازه دارد:

• حذف لیست انتظار و صرفه‌جویی در زمان: بزرگترین مزیت، در دسترس بودن فوری تخمک است. زوجین نیازی به انتظار برای یافتن اهداکننده مناسب و هماهنگ کردن سیکل‌های درمانی ندارند. این امر فرآیند درمان را به شدت تسریع می‌بخشد.
• افزایش شانس موفقیت: اهداکنندگان بانک‌های تخمک به دقت غربالگری می‌شوند و معمولاً جوان و سالم هستند. این امر کیفیت بالای تخمک‌ها و در نتیجه، شانس بالاتر تشکیل جنین سالم و موفقیت بارداری را تضمین می‌کند.
• کاهش ریسک لغو سیکل: در روش اهدای تازه، هرگونه مشکل در سیکل اهداکننده (مثلاً پاسخ ضعیف به داروها) منجر به لغو کل فرآیند برای گیرنده نیز می‌شود. در بانک تخمک، این ریسک وجود ندارد زیرا تخمک‌ها از قبل در دسترس هستند.
• انعطاف‌پذیری در برنامه‌ریزی: زوج گیرنده می‌توانند زمان انتقال جنین را بر اساس شرایط کاری و زندگی خود برنامه‌ریزی کنند، بدون اینکه نگران هماهنگی با فرد دیگری باشند.
• ناشناس ماندن و حفظ حریم خصوصی: فرآیند اهدا و دریافت کاملاً ناشناس انجام می‌شود و بانک تخمک به عنوان یک واسطه، حریم خصوصی هر دو طرف را حفظ می‌کند.

هزینه بانک تخمک چقدر است؟

هزینه بانک تخمک یکی از ملاحظات مهم برای زوج‌های گیرنده است. این هزینه به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله مرکز درمانی، تعداد تخمک‌های خریداری شده و خدمات جانبی. به طور کلی، هزینه‌ها شامل موارد زیر است:

1. هزینه ایثار تخمک: زوجین معمولاً یک “دسته” (Batch) تخمک خریداری می‌کنند که شامل 6 تا 8 تخمک فریز شده است. این هزینه، بخش عمده‌ای از مبلغ را تشکیل می‌دهد.
2. هزینه‌های فرآیند IVF/ICSI: شامل هزینه‌های آزمایشگاهی برای ذوب تخمک، لقاح، کشت جنین و انتقال آن به رحم گیرنده.
3. هزینه‌های دارویی: داروهایی که زن گیرنده برای آماده‌سازی رحم خود مصرف می‌کند.
4. هزینه‌های جانبی: شامل ویزیت‌ها، سونوگرافی‌ها و مشاوره‌ها.

اگرچه هزینه اولیه خرید تخمک از بانک ممکن است بالا به نظر برسد، اما با توجه به حذف ریسک لغو سیکل و شانس موفقیت بالاتر، در بلندمدت می‌تواند مقرون‌به‌صرفه‌تر از چندین تلاش ناموفق با روش‌های دیگر باشد.

بهترین مرکز اهدای تخمک در ایران

انتخاب بهترین مرکز اهدای تخمک برای تضمین کیفیت، ایمنی و موفقیت فرآیند بسیار حیاتی است. لیست مراکز ناباروری دارای بانک تخمک در ایران روز به روز در حال گسترش است. مراکز معتبر معمولاً دارای ویژگی‌های زیر هستند:

• مجوز رسمی از وزارت بهداشت: مرکز باید مجوزهای لازم برای انجام کلیه خدمات درمان ناباروری و اهدای گامت را داشته باشد.
• تیم متخصص و با تجربه: حضور جنین‌شناسان ماهر، متخصصان زنان و مشاوران روانشناسی مجرب ضروری است.
• آزمایشگاه پیشرفته (Clean Room): وجود آزمایشگاه جنین‌شناسی مجهز به آخرین تکنولوژی‌ها، از جمله تجهیزات ویتروفیکاسیون، برای حفظ کیفیت تخمک‌ها حیاتی است.
• پروتکل‌های غربالگری دقیق: یک مرکز معتبر، پروتکل‌های سخت‌گیرانه‌ای برای غربالگری اهداکنندگان دارد.
• شفافیت در فرآیند و هزینه‌ها: مرکز باید تمام مراحل و هزینه‌ها را به طور شفاف برای زوجین توضیح دهد.

از جمله مراکز شناخته‌شده و پیشرو در زمینه درمان ناباروری و بانک تخمک در ایران می‌توان به پژوهشگاه رویان، مرکز ناباروری ابن سینا و مرکز مام در تهران اشاره کرد. همچنین بسیاری از مراکز استان‌ها نیز این خدمات را با کیفیت بالا ارائه می‌دهند. توصیه می‌شود قبل از تصمیم‌گیری، تحقیقات کاملی انجام داده و با چند مرکز مشاوره کنید.

سوالات متداول (FAQ)

1. شانس موفقیت با استفاده از تخمک فریز شده چقدر است؟

با پیشرفت تکنیک ویتروفیکاسیون، میزان بقای تخمک‌ها پس از ذوب شدن بسیار بالا (بیش از 90٪) است. شانس موفقیت بارداری با استفاده از تخمک اهدایی منجمد، تقریباً مشابه یا حتی گاهی بهتر از تخمک اهدایی تازه است و بسته به کیفیت جنین و شرایط رحم گیرنده، می‌تواند به 50 تا 60 درصد در هر سیکل انتقال برسد.

2. آیا هویت اهداکننده و گیرنده برای همیشه محرمانه باقی می‌ماند؟

بله. در ایران و بسیاری از کشورها، فرآیند اهدا کاملاً ناشناس است. بانک تخمک به عنوان یک واسطه قانونی و اخلاقی، هویت هر دو طرف را به شدت محافظت می‌کند و هیچ اطلاعات شناسایی بین آن‌ها رد و بدل نمی‌شود.

3. اگر با دسته اول تخمک‌ها بارداری حاصل نشد، چه باید کرد؟

گاهی ممکن است بارداری در تلاش اول رخ ندهد. اگر از لقاح دسته اول تخمک‌ها، جنین‌های منجمد دیگری باقی مانده باشد، می‌توان در سیکل‌های بعدی از آن‌ها برای انتقال مجدد استفاده کرد. در غیر این صورت، زوجین می‌توانند یک دسته تخمک جدید از همان اهداکننده (در صورت وجود) یا از یک اهداکننده دیگر خریداری کنند.

4. آیا محدودیتی در تعداد دفعات استفاده از تخمک‌های یک اهداکننده وجود دارد؟

بله. برای جلوگیری از خویشاوندی ناخواسته در آینده، مراکز معتبر محدودیت‌هایی را برای تعداد خانواده‌هایی که می‌توانند از تخمک‌های یک اهداکننده استفاده کنند، اعمال می‌کنند. این قوانین بر اساس استانداردهای بین‌المللی و دستورالعمل‌های کشوری تعیین می‌شود. 

جمع‌بندی

بانک تخمک اهدایی یک نوآوری در علم پزشکی است که روش های جدیدی را برای درمان ناباروری گشوده است. این مراکز با فراهم آوردن دسترسی سریع، ایمن و مطمئن به تخمک‌های باکیفیت، به هزاران زوج کمک می‌کنند تا بر چالش‌های بیولوژیکی غلبه کرده و لذت والدین شدن را تجربه کنند. فرآیند دقیق غربالگری اهداکنندگان، استفاده از تکنولوژی پیشرفته ویتروفیکاسیون و امکان انتخاب اهدا کننده از پروفایل، این روش را به گزینه‌ای کارآمد تبدیل کرده است.