رحم اجاره‌ای برای چه کسانی توصیه نمی‌شود؟ (موارد منع قانونی و پزشکی)

خلاصه مقاله را به صورت صوتی گوش کنید

رحم اجاره‌ای یا رحم جایگزین، یکی از پیشرفته‌ترین روش‌های کمک باروری است که به زوج‌های بسیاری کمک کرده تا فرزندآوری کنند. با این حال، این مسیر برای همه افراد مناسب نیست. وجود شرایط پزشکی، روانی، قانونی و مالی خاصی می‌تواند مانعی جدی برای استفاده از این روش باشد. درک اینکه رحم اجاره‌ای برای چه کسانی توصیه نمی‌شود، به زوجین کمک می‌کند تا در صورت نداشتن شرایط از این روش امتنع کنند.

این مقاله به طور مشخص به موارد منع استفاده از رحم جایگزین می‌پردازد و توضیح می‌دهد که چه شرایطی می‌تواند منجر به رد صلاحیت زوجین متقاضی شود. این اطلاعات نه تنها برای زوجین، بلکه برای افرادی که قصد دارند به عنوان حامل (مادر جایگزین) در این فرآیند شرکت کنند نیز حیاتی است.

فهرست محتواموارد منع پزشکی برای استفاده از رحم اجاره‌ای دلایل رد صلاحیت مرتبط با سلامت روان و صلاحیت اجتماعی موانع مالی و قانونی جمع‌بندی

موارد منع پزشکی برای استفاده از رحم اجاره‌ای

اصلی‌ترین دلیل برای روی آوردن به رحم جایگزین، عدم توانایی بیولوژیکی زن در حمل یک بارداری سالم تا پایان است. بنابراین، اولین و واضح‌ترین گروهی که این روش برایشان مناسب نیست، زنانی هستند که از نظر پزشکی توانایی بارداری را دارند.

زنانی که توانایی حمل جنین را دارند

رحم جایگزین یک راهکار درمانی برای شرایط پزشکی خاص است، نه یک انتخاب سبک زندگی. چه کسانی نمیتوانند از رحم اجاره ای استفاده کنند؟ در وهله اول، زنانی که دارای رحم سالم و عملکردی هستند و هیچ منع پزشکی مشخصی برای بارداری ندارند. دلایلی مانند ترس از زایمان، نگرانی در مورد تغییرات فیزیکی بدن یا تمایل به اجتناب از وقفه‌های شغلی، توجیه پزشکی و اخلاقی کافی برای استفاده از این روش محسوب نمی‌شوند و توسط مراکز باروری معتبر پذیرفته نخواهند شد.

پزشکان تنها در صورتی رحم جایگزین را توصیه می‌کنند که یکی از شرایط زیر وجود داشته باشد:

نبود مادرزادی رحم (سندرم راکی تانسکی).
برداشتن رحم (هیسترکتومی) به دلیل سرطان یا خونریزی شدید.
وجود ناهنجاری‌های شدید ساختاری در رحم که با جراحی قابل اصلاح نیست.
بیماری‌های زمینه‌ای مادر (مانند بیماری‌های شدید قلبی یا کلیوی) که بارداری را برای او مرگبار می‌سازد.
سقط‌های مکرر غیرقابل توضیح که به نارسایی رحم در نگهداری جنین نسبت داده می‌شود.

عدم وجود گامت‌های سالم (تخمک یا اسپرم)

فرآیند رحم اجاره‌ای نیازمند تشکیل یک جنین در محیط آزمایشگاه (IVF) است. به طور معمول، این جنین از اسپرم پدر و تخمک مادر بیولوژیکی تشکیل می‌شود. اگر زوجین متقاضی، تخمک سالم (از سوی زن) یا اسپرم سالم (از سوی مرد) برای تشکیل جنین نداشته باشند، فرآیند پیچیده‌تر می‌شود.

در چنین شرایطی، آن‌ها علاوه بر نیاز به رحم جایگزین، به گامت اهدایی (تخمک اهدایی یا اسپرم اهدایی) نیز نیاز خواهند داشت. گرچه این امر از نظر فنی امکان‌پذیر است، اما از نظر قانونی و شرعی در بسیاری از کشورها از جمله ایران، با محدودیت‌های جدی روبروست. مراکز باروری معمولاً زوجینی را در اولویت قرار می‌دهند که حداقل یکی از آن‌ها (پدر یا مادر ژنتیکی) با جنین ارتباط بیولوژیکی داشته باشد.

دلایل رد صلاحیت مرتبط با سلامت روان و صلاحیت اجتماعی

صلاحیت زوجین برای پذیرش مسئولیت یک کودک، بخش مهمی از فرآیند ارزیابی است. دلایل رد صلاحیت برای رحم اجاره ای صرفاً به مسائل پزشکی محدود نمی‌شود.

عدم ثبات روانی زوجین

فرآیند رحم جایگزین می‌تواند از نظر عاطفی بسیار پرفراز و نشیب و استرس‌زا باشد. زوجین باید از سلامت روانی کافی برای مدیریت این استرس‌ها برخوردار باشند. وجود شرایط زیر می‌تواند منجر به رد صلاحیت آن‌ها شود:

اختلالات روانی شدید و کنترل نشده: بیماری‌هایی مانند اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی شدید یا افسردگی‌های حاد که ثبات زندگی فرد را مختل کرده و توانایی مراقبت از کودک را زیر سوال می‌برد.
روابط زناشویی بی‌ثبات: زوجینی که درگیر اختلافات شدید و مداوم هستند و ثبات لازم برای پرورش یک کودک در محیطی آرام را ندارند، کاندیداهای مناسبی محسوب نمی‌شوند. مراکز درمانی معمولاً جلسات مشاوره روانشناسی را برای ارزیابی سلامت روان و پویایی رابطه زوجین الزامی می‌دانند.

سابقه سوء رفتار یا عدم صلاحیت والدین

ایمنی و رفاه کودک آینده، اولویت اصلی است. هرگونه سابقه‌ای که صلاحیت والدین را زیر سوال ببرد، یک عامل بازدارنده جدی است.

سابقه کودک آزاری یا غفلت: زوجینی که در گذشته سابقه اثبات‌شده‌ای از آزار جسمی، عاطفی یا جنسی کودکان داشته‌اند یا به دلیل غفلت از فرزندان قبلی خود، حق سرپرستی را از دست داده‌اند، به هیچ عنوان تایید نخواهند شد.
سابقه کیفری سنگین: داشتن سوابق کیفری مرتبط با جرائم خشن یا جرائمی که امنیت کودک را به خطر می‌اندازد، می‌تواند منجر به رد صلاحیت زوجین شود. بررسی سوابق کیفری بخشی استاندارد از فرآیند ارزیابی در بسیاری از کشورهاست.

اعتیاد به مواد مخدر یا الکل

اعتیاد فعال به مواد مخدر، روان‌گردان‌ها یا الکل یک مانع مطلق برای ورود به فرآیند رحم اجاره‌ای است. اعتیاد نه تنها سلامت جسمی و روانی والدین را تحلیل می‌برد، بلکه محیطی ناامن و بی‌ثبات برای رشد کودک ایجاد می‌کند. زوجین متقاضی باید بتوانند ثابت کنند که برای مدت زمان قابل قبولی (معمولاً حداقل یک تا دو سال) پاک بوده‌اند و در برنامه‌های بهبودی شرکت دارند.

موانع مالی و قانونی

فرآیند رحم جایگزین بسیار پرهزینه است و جنبه‌های قانونی پیچیده‌ای دارد. عدم آمادگی در این دو حوزه می‌تواند کل پروژه را با شکست مواجه کند.

مشکلات مالی و عدم توانایی در پوشش هزینه‌ها

یکی از واقعیت‌های انکارناپذیر رحم جایگزین، هزینه‌های بالای آن است. این هزینه‌ها شامل موارد متعددی می‌شود:

هزینه‌های پزشکی سیکل IVF (داروها، عمل تخمک‌کشی و انتقال جنین).
هزینه‌های غربالگری و آماده‌سازی فرد حامل (مادر جایگزین).
غرامت یا هزینه‌های جبرانی برای فرد حامل.
هزینه‌های حقوقی برای تنظیم قرارداد.
هزینه‌های مراقبت‌های دوران بارداری و زایمان.
بیمه درمانی برای فرد حامل و نوزاد.

زوجینی که توانایی مالی برای پوشش کامل و بدون دغدغه این هزینه‌ها را ندارند، کاندیداهای مناسبی نیستند. مشکلات مالی در میانه راه می‌تواند منجر به توقف فرآیند، ایجاد تنش‌های شدید با فرد حامل و مشکلات قانونی شود. مراکز باروری از زوجین می‌خواهند که توانایی مالی خود را برای مدیریت این هزینه‌ها اثبات کنند.

محدودیت‌های سنی و قانونی

قوانین مربوط به رحم جایگزین در هر کشور متفاوت است. شرایط لازم برای رحم جایگزین تنها به موارد پزشکی و مالی خلاصه نمی‌شود.

محدودیت‌های سنی: بسیاری از مراکز و قوانین، محدودیت‌های سنی برای والدین متقاضی در نظر می‌گیرند. این محدودیت‌ها برای اطمینان از این است که والدین انرژی و طول عمر کافی برای بزرگ کردن فرزند خود را تا رسیدن به بزرگسالی داشته باشند. والدینی که در سنین بسیار بالا (مثلاً بالای 55 یا 60 سال) قرار دارند، ممکن است با چالش‌هایی در فرآیند تایید صلاحیت روبرو شوند.
وضعیت تاهل: در برخی کشورها مانند ایران، استفاده از رحم جایگزین تنها برای زوج‌های متاهل قانونی که به صورت رسمی ازدواج کرده‌اند، مجاز است. افراد مجرد یا زوج‌هایی که ازدواج رسمی ندارند، از نظر قانونی نمی‌توانند از این روش استفاده کنند.

سوالات متداول (FAQ)

1. آیا ترس شدید از درد زایمان (توکوفوبیا) می‌تواند دلیلی برای استفاده از رحم اجاره‌ای باشد؟

توکوفوبیا یک اختلال اضطرابی واقعی و شدید است. در موارد بسیار حاد که روان‌درمانی و سایر روش‌ها برای مدیریت آن بی‌نتیجه بوده و روانپزشک تایید کند که بارداری می‌تواند آسیب روانی جدی و غیرقابل جبرانی به زن وارد کند، برخی مراکز ممکن است این مورد را به عنوان یک دلیل پزشکی-روانپزشکی بررسی کنند. با این حال، این یک استثنا است و به سادگی پذیرفته نمی‌شود.

2. اگر یکی از زوجین یک بیماری ژنتیکی داشته باشد، آیا از رحم اجاره‌ای منع می‌شویم؟

خیر. داشتن یک بیماری ژنتیکی به خودی خود مانع نیست. در واقع، در چنین شرایطی می‌توان با استفاده از تشخیص ژنتیکی پیش از لانه‌گزینی (PGD)، جنین‌های سالم را از نظر ژنتیکی غربالگری و سپس به رحم مادر جایگزین منتقل کرد. این کار شانس تولد نوزاد سالم را افزایش می‌دهد.

3. آیا فرد حامل (مادر جایگزین) می‌تواند نظر خود را تغییر دهد و نوزاد را نگه دارد؟

این یکی از بزرگترین نگرانی‌های زوجین است. به همین دلیل تنظیم یک قرارداد حقوقی جامع و دقیق پیش از شروع فرآیند، حیاتی است. در کشورهایی که رحم اجاره‌ای قانونی است، این قراردادها مشخص می‌کنند که والدین ژنتیکی، والدین قانونی کودک هستند و فرد حامل هیچ حق قانونی نسبت به نوزاد ندارد. انتخاب یک وکیل متخصص در این زمینه برای جلوگیری از مشکلات آینده ضروری است.

4. آیا وزن زوجین متقاضی در فرآیند تایید صلاحیت اهمیت دارد؟

به طور مستقیم خیر، اما به طور غیر مستقیم بله. سلامت عمومی زوجین متقاضی اهمیت دارد. اگر چاقی مفرط در مادر ژنتیکی، فرآیند تخمک‌کشی (IVF) را پرخطر کند یا در پدر، کیفیت اسپرم را به شدت تحت تاثیر قرار دهد، پزشک ابتدا اصلاح سبک زندگی و کاهش وزن را توصیه خواهد کرد. هدف، اطمینان از به دست آوردن بهترین گامت‌های ممکن برای تشکیل جنین است.

جمع‌بندی

این روش برای زوجینی که به دلیل مشکلات جدی پزشکی قادر به حمل فرزند نیستند، یک راه کارآمد است. با این حال، این مسیر برای همه مناسب نیست. زنانی که توانایی حمل جنین دارند، زوجینی که از نظر روانی یا مالی بی‌ثبات هستند، افرادی با سابقه سوء رفتار یا اعتیاد، و کسانی که شرایط لازم برای رحم جایگزین از نظر قانونی را ندارند، نمی‌توانند یا نباید از این روش استفاده کنند.