انتخاب گروه خونی اهداکنندگان تخمک و رحم: راهنمای کامل قبل از IVF

ورود به مسیر درمان‌های کمک باروری (ART) مانند IVF با استفاده از تخمک یا رحم اهدایی، تصمیمی سرنوشت‌ساز و پر از امید است. در میان انبوهی از ملاحظات پزشکی، قانونی و عاطفی، یک سوال فنی اما حیاتی ذهن بسیاری از زوجین را به خود مشغول می‌کند: آیا گروه خونی اهداکنندگان تخمک/رحم باید با ما مطابقت داشته باشد؟ پاسخ کوتاه و مستقیم به این سوال، پیچیده‌تر از یک “بله” یا “خیر” ساده است و به عوامل متعددی بستگی دارد.

این مقاله جامع، به صورت دقیق و کاربردی به بررسی اهمیت تطابق گروه خونی در فرآیندهای اهدای تخمک و رحم جایگزین می‌پردازد. ما عمیقاً به این موضوع می‌پردازیم که هماهنگی گروه خونی در چه شرایطی ضروری است، چه زمانی یک اولویت محسوب می‌شود و چگونه می‌تواند بر موفقیت درمان IVF و سلامت آینده فرزند شما تأثیر بگذارد. با درک این نکات کلیدی، شما می‌توانید با آگاهی کامل، بهترین تصمیم را در مسیر انتخاب اهداکننده بگیرید.

اهمیت گروه خونی در بارداری طبیعی و IVF

گروه خونی شما توسط آنتی‌ژن‌های موجود بر سطح گلبول‌های قرمز خون تعیین می‌شود (سیستم ABO) و همچنین وجود یا عدم وجود فاکتور Rh (مثبت یا منفی). در یک بارداری طبیعی، جنین نیمی از ژن‌های خود را از مادر و نیمی را از پدر به ارث می‌برد. این یعنی گروه خونی جنین می‌تواند با مادر متفاوت باشد، که در اکثر موارد مشکلی ایجاد نمی‌کند.

مهم‌ترین چالش بالقوه، عدم تطابق Rh است. اگر مادری با Rh منفی، جنینی با Rh مثبت را حمل کند، بدن مادر ممکن است در پاسخ به گلبول‌های قرمز جنین (که ممکن است در حین بارداری یا زایمان وارد جریان خون مادر شوند)، آنتی‌بادی تولید کند. این آنتی‌بادی‌ها در بارداری اول معمولاً خطری ایجاد نمی‌کنند، اما در بارداری‌های بعدی می‌توانند از جفت عبور کرده و به گلبول‌های قرمز جنین Rh مثبت حمله کنند و باعث بیماری همولیتیک نوزاد (HDN) شوند. خوشبختانه، این مشکل امروزه با تزریق آمپول روگام (RhoGAM) به مادران Rh منفی در حدود هفته 28 بارداری و پس از زایمان، به طور موثر قابل پیشگیری است.

گروه خونی اهداکننده تخمک: آیا تطابق لازم است؟

در فرآیند IVF با تخمک اهدایی، تخمک اهداکننده با اسپرم پدر در آزمایشگاه بارور شده و جنین حاصل به رحم مادر گیرنده منتقل می‌شود. در این سناریو، جنین از نظر ژنتیکی هیچ ارتباطی با مادر گیرنده ندارد. این موضوع، سوال در مورد گروه خونی اهداکنندگان تخمک را بسیار مهم می‌کند.

عامل Rh: مهم‌ترین فاکتور در انتخاب اهداکننده تخمک

مهم‌ترین و تقریباً تنها عامل ضروری در تطابق گروه خونی برای اهدای تخمک، فاکتور Rh است.

اگر مادر گیرنده Rh منفی باشد: اکیداً توصیه می‌شود که اهداکننده تخمک نیز Rh منفی انتخاب شود. این کار از بروز هرگونه حساسیت Rh در مادر جلوگیری می‌کند. اگر جنین حاصل از تخمک اهدایی Rh مثبت باشد (که در صورت مثبت بودن Rh پدر بیولوژیک محتمل است)، بدن مادر گیرنده Rh منفی می‌تواند برانگیخته شده و آنتی‌بادی تولید کند.
چرا این موضوع حیاتی است؟ اگرچه می‌توان با آمپول روگام این وضعیت را مدیریت کرد، اما انتخاب یک اهداکننده تخمک با Rh منفی از ابتدا، این ریسک را به طور کامل حذف می‌کند. این کار فرآیند درمان را ساده‌تر کرده، نیاز به تزریق‌های اضافی را از بین می‌برد و هرگونه نگرانی در مورد حساسیت Rh و عوارض آن برای بارداری‌های آینده را مرتفع می‌سازد.
اگر مادر گیرنده Rh مثبت باشد: در این حالت، فاکتور Rh اهداکننده تخمک (چه مثبت و چه منفی) هیچ اهمیتی ندارد و هیچ ریسکی برای مادر یا جنین ایجاد نمی‌کند.

بنابراین، هماهنگی گروه خونی از نظر فاکتور Rh، یک اصل کلیدی و یک نکته در انتخاب اهداکننده تخمک است که نباید نادیده گرفته شود.

سیستم گروه خونی ABO: یک اولویت، نه یک ضرورت

برخلاف فاکتور Rh، تطابق گروه خونی در سیستم ABO (A, B, AB, O) یک ضرورت مطلق برای موفقیت درمان IVF نیست. جنین با گروه خونی متفاوت از مادر گیرنده می‌تواند با موفقیت در رحم لانه‌گزینی کرده و رشد کند. با این حال، برخی کلینیک‌ها و متخصصان باروری، تطابق ABO را به عنوان یک اولویت در نظر می‌گیرند.

دلایل این اولویت‌بندی عبارتند از:

کاهش ریسک تئوریک: برخی مطالعات بسیار محدود نشان داده‌اند که عدم تطابق شدید ABO (مثلاً مادر گروه خونی O و جنین گروه خونی A یا B) ممکن است به طور تئوریک با نرخ سقط کمی بالاتر همراه باشد، هرچند این ارتباط قوی و قطعی نیست.
ساده‌سازی مدیریت پزشکی: تطابق گروه خونی ABO می‌تواند مدیریت بارداری را ساده‌تر کند و هرگونه نگرانی جزئی در مورد بیماری همولیتیک ABO نوزاد (که معمولاً بسیار خفیف‌تر از نوع Rh است) را از بین ببرد.
ملاحظات اجتماعی و خانوادگی: برخی خانواده‌ها ترجیح می‌دهند گروه خونی فرزندشان با یکی از والدین اجتماعی (گیرنده) هماهنگ باشد تا در آینده از بروز سوالات احتمالی جلوگیری شود. این یک دلیل کاملاً شخصی است و هیچ پایه پزشکی ندارد.

در نهایت، اکثر کلینیک‌های معتبر باروری موافقند که نباید یک اهداکننده تخمک عالی (از نظر سن، سلامت، ذخیره تخمدان و کیفیت تخمک) را صرفاً به دلیل عدم تطابق گروه خونی ABO رد کرد. مزایای یک تخمک باکیفیت به مراتب بر ریسک‌های تئوریک عدم تطابق ABO می‌چربد.

گروه خونی در رحم جایگزین (اجاره‌ای): یک سناریوی متفاوت

در فرآیند رحم جایگزین، جنین حاصل از تخمک و اسپرم والدین بیولوژیک (یا اهداکننده) به رحم فرد دیگری (مادر جایگزین) منتقل می‌شود. در اینجا، جنین هیچ ارتباط ژنتیکی با فردی که او را حمل می‌کند ندارد.

اهمیت تطابق Rh در رحم جایگزین

قوانین مربوط به فاکتور Rh در اینجا نیز کاملاً مشابه سناریوی اهدای تخمک است، اما با تمرکز بر سلامت مادر جایگزین و بارداری‌های آینده او.

اگر مادر جایگزین Rh منفی باشد: این وضعیت نیازمند مدیریت دقیق است. اگر جنینی که به رحم او منتقل می‌شود Rh مثبت باشد (که از والدین بیولوژیک به ارث برده)، مادر جایگزین در معرض خطر حساس شدن به فاکتور Rh قرار می‌گیرد. این موضوع می‌تواند بارداری‌های آینده خود او را با خطر مواجه کند.
راهکار چیست؟ در این حالت، مادر جایگزین باید تحت مراقبت دقیق قرار گیرد و آمپول روگام را در زمان‌های مناسب دریافت کند تا از تولید آنتی‌بادی جلوگیری شود. با این حال، بسیاری از آژانس‌ها و کلینیک‌ها برای پرهیز از این پیچیدگی‌ها، ترجیح می‌دهند برای جنین‌های Rh مثبت، از مادر جایگزین Rh مثبت استفاده کنند.

تطابق گروه خونی ABO در رحم جایگزین

همانند اهدای تخمک، تطابق گروه خونی ABO در انتخاب مادر جایگزین یک ضرورت پزشکی نیست. سیستم ایمنی رحم به گونه‌ای طراحی شده است که بتواند جنینی با گروه خونی کاملاً متفاوت را بپذیرد. موفقیت لانه‌گزینی و رشد جنین به عوامل دیگری مانند سلامت رحم، ضخامت آندومتر و تعادل هورمونی بستگی دارد، نه به هماهنگی گروه خونی ABO.

بنابراین، در انتخاب مادر جایگزین، تمرکز اصلی باید بر سلامت عمومی، سابقه بارداری‌های موفق و بدون عارضه، و سلامت روان او باشد، نه بر گروه خونی ABO.

نکات انتخاب اهداکننده: فراتر از گروه خونی

اگرچه بحث تطابق گروه خونی مهم است، اما نباید شما را از سایر فاکتورهای حیاتی در انتخاب اهداکننده غافل کند. موفقیت شما در مسیر باروری به مجموعه‌ای از عوامل بستگی دارد.

فاکتورهای کلیدی در انتخاب اهداکننده تخمک:

سن اهداکننده: این مهم‌ترین عامل پیش‌بینی‌کننده کیفیت تخمک و موفقیت درمان IVF است. اهداکنندگان جوان (معمولاً بین 21 تا 32 سال) بهترین کیفیت و کمیت تخمک را دارند.
سلامت عمومی و ژنتیکی: اهداکننده باید یک فرآیند غربالگری جامع پزشکی، روانشناسی و ژنتیکی را طی کرده باشد. این غربالگری‌ها شامل بررسی سابقه بیماری‌های ارثی، تست‌های عفونی (هپاتیت، HIV و…) و ارزیابی سلامت روان است.
سابقه باروری: اگر اهداکننده قبلاً با موفقیت اهدا کرده یا فرزندان سالمی دارد، این یک نشانه بسیار مثبت است.
تطابق فیزیکی (اختیاری): بسیاری از زوجین ترجیح می‌دهند اهداکننده‌ای را انتخاب کنند که از نظر ویژگی‌های ظاهری (رنگ مو، رنگ چشم، قد و…) شباهت‌هایی به مادر گیرنده داشته باشد.

فاکتورهای کلیدی در انتخاب مادر جایگزین:

سابقه بارداری سالم: بهترین کاندیداها، زنانی هستند که حداقل یک بارداری موفق و بدون عارضه (مانند پره‌اکلامپسی، دیابت بارداری یا زایمان زودرس) را پشت سر گذاشته‌اند.
سلامت جسمی و روانی: مادر جایگزین باید از نظر فیزیکی سالم باشد، سبک زندگی سالمی داشته باشد (غیرسیگاری، عدم مصرف مواد مخدر و الکل) و از ثبات روانی برخوردار باشد.
حمایت خانوادگی: وجود یک شبکه حمایتی قوی (همسر، خانواده) برای مادر جایگزین در طول این سفر چالش‌برانگیز بسیار مهم است.

سوالات متداول در مورد تطابق گروه خونی قبل از IVF

1. آیا گروه خونی فرزند من دقیقاً مشابه گروه خونی اهداکننده تخمک خواهد بود؟

خیر، لزوماً اینطور نیست. گروه خونی فرزند شما ترکیبی از ژن‌های اهداکننده تخمک و پدر بیولوژیک (صاحب اسپرم) خواهد بود. به عنوان مثال، اگر اهداکننده گروه خونی A و پدر گروه خونی B داشته باشد، فرزند شما می‌تواند گروه خونی A, B, AB یا O داشته باشد.

2. اگر من Rh منفی باشم و همسرم Rh مثبت، و از تخمک اهدایی Rh منفی استفاده کنیم، آیا باز هم نیاز به آمپول روگام دارم؟

در این سناریو، جنین شما قطعاً Rh منفی خواهد بود (چون هم از تخمک Rh منفی و هم از اسپرم شما که ژن Rh منفی را به ارث داده‌اید، تشکیل شده است). بنابراین، چون هیچ عدم تطابق Rh بین شما و جنین وجود ندارد، نیازی به تزریق آمپول روگام نخواهید داشت. (توجه: این پاسخ بر فرض این است که شما مادر گیرنده هستید).

3. آیا عدم تطابق گروه خونی ABO می‌تواند باعث شود بدن من جنین را پس بزند؟

خیر، پس زدن جنین به دلیل عدم تطابق گروه خونی ABO یک نگرانی رایج اما نادرست است. رحم یک محیط “امتیاز ایمنی” (Immune Privileged) دارد و به طور طبیعی برای پذیرش جنینی که از نظر ژنتیکی نیمی از آن “خارجی” است، تکامل یافته است. موفقیت لانه‌گزینی به عوامل هورمونی و کیفیت آندومتر رحم بستگی دارد، نه گروه خونی ABO.

4. در فرآیند انتخاب اهداکننده، اولویت با تطابق ژنتیکی است یا تطابق گروه خونی؟

اولویت مطلق با تطابق ژنتیکی و سلامت عمومی اهداکننده است. هدف اصلی غربالگری‌های گسترده، اطمینان از این است که اهداکننده حامل بیماری‌های ژنتیکی جدی قابل انتقال به فرزند نباشد. همانطور که در مقاله توضیح داده شد، تطابق گروه خونی (به ویژه ABO) در درجه دوم اهمیت قرار دارد و نباید مانع انتخاب یک اهداکننده سالم و باکیفیت شود.

جمع‌بندی

در نهایت، موضوع گروه خونی اهداکنندگان تخمک/رحم یک پازل چندوجهی است. مهم‌ترین قاعده، توجه ویژه به فاکتور Rh است: اگر مادر گیرنده یا مادر جایگزین Rh منفی است، انتخاب اهداکننده یا مدیریت پزشکی باید به گونه‌ای باشد که از حساسیت Rh جلوگیری شود. این یک اصل غیرقابل انکار برای تضمین سلامت بارداری فعلی و آینده است. در مقابل، تطابق گروه خونی ABO یک ضرورت پزشکی برای موفقیت درمان IVF نیست و نباید به قیمت نادیده گرفتن فاکتورهای مهم‌تری مانند سن و سلامت اهداکننده تمام شود. تصمیم نهایی باید با مشورت دقیق با تیم پزشکی و متخصص باروری شما گرفته شود. آن‌ها با در نظر گرفتن تمام جنبه‌های پرونده پزشکی شما، بهترین و ایمن‌ترین مسیر را برای رسیدن به رویای فرزندآوری پیش روی شما قرار خواهند داد.