چه زمانی باید به متخصص ناباروری مراجعه کرد؟ | راهنمای کامل

عطا صفرنژاد 10 آذر 1404

خلاصه مقاله را به صورت صوتی گوش کنید

گاهی فرزندآوری طبق انتظار پیش نمی‌رود و سوالی کلیدی و پراسترس در ذهن زوجین شکل می‌گیرد: چه زمانی باید به متخصص ناباروری مراجعه کنیم؟ این سوال ساده، پاسخی پیچیده و چندوجهی دارد که به عوامل متعددی از جمله سن، سابقه پزشکی و مدت زمان تلاش ناموفق بستگی دارد. بسیاری از زوجین مراجعه به پزشک را به تعویق می‌اندازند، به این امید که بارداری به صورت طبیعی اتفاق بیفتد، غافل از اینکه زمان، به‌ویژه در مسائل باروری، یک فاکتور حیاتی است.

این مقاله یک راهنمای دقیق و کاربردی است تا شما را با زمان‌بندی صحیح برای کمک گرفتن از متخصص آشنا کند تا در بهترین زمان ممکن، اولین قدم را برای یک مسیر درمانی  بردارید. درک اینکه بعد از چند وقت اقدام ناموفق باید به دکتر مراجعه کرد، می‌تواند تفاوت بزرگی در نتیجه نهایی ایجاد کند.

قاعده کلی مراجعه به متخصص ناباروری: سن به عنوان یک راهنما

اصلی‌ترین و عمومی‌ترین فاکتور برای تعیین زمان مراجعه به متخصص، سن زن است. دلیل این امر، ارتباط مستقیم سن با کمیت و کیفیت تخمک‌ها (ذخیره تخمدان) است. آکادمی پزشکی باروری آمریکا (ASRM) یک چارچوب زمانی مشخص را به عنوان یک استاندارد طلایی ارائه می‌دهد که در سراسر جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

زوج‌های زیر 35 سال: قانون یک ساله

اگر سن زن کمتر از 35 سال است و هیچ مشکل پزشکی شناخته‌شده‌ای که بر باروری تأثیر بگذارد (مانند سابقه قاعدگی نامنظم یا آندومتریوز) وجود ندارد، توصیه می‌شود که زوجین به مدت یک سال (12 ماه) برای بارداری به طور منظم و بدون استفاده از روش‌های پیشگیری اقدام کنند.

چرا یک سال؟ از نظر آماری، حدود 85 درصد از زوج‌های سالم در این گروه سنی، طی یک سال اول تلاش، به طور طبیعی باردار می‌شوند. بنابراین، اقدام برای کمتر از یک سال به طور کلی جای نگرانی ندارد و نیازی به ارزیابی‌های پزشکی پیچیده نیست. اگر پس از یک سال تلاش منظم، بارداری رخ نداد، زمان آن فرا رسیده که اولین ویزیت ناباروری خود را برنامه‌ریزی کنید.

زوج‌های بالای 35 سال: قانون شش ماهه

قوانین برای زنانی که در سن بالای 35 سال قرار دارند، کاملاً متفاوت است. در این گروه سنی، زمان اهمیت دوچندان پیدا می‌کند. اگر سن زن بین 35 تا 40 سال است، توصیه می‌شود که پس از شش ماه تلاش ناموفق برای بارداری، حتماً به متخصص ناباروری مراجعه کنید.

چرا شش ماه؟ با افزایش سن، به ویژه پس از 35 سالگی، کاهش طبیعی در کیفیت و کمیت تخمک‌ها سرعت می‌گیرد. این به آن معناست که شانس بارداری طبیعی در هر ماه کاهش یافته و همزمان ریسک مشکلات کروموزومی در جنین افزایش می‌یابد. منتظر ماندن به مدت یک سال در این گروه سنی می‌تواند زمان طلایی برای استفاده از روش‌های کمک باروری مؤثر را از بین ببرد.

زوج‌های بالای 40 سال: مراجعه فوری

برای زنانی که 40 سال یا بیشتر دارند، توصیه حتی جدی‌تر است. به این گروه از زوجین پیشنهاد می‌شود که قبل از شروع تلاش برای بارداری یا بلافاصله پس از چند ماه اول تلاش ناموفق، برای مشاوره و ارزیابی به متخصص مراجعه کنند. در این سن، ارزیابی سریع ذخیره تخمدان و بررسی گزینه‌های درمانی موجود، برای به حداکثر رساندن شانس موفقیت ضروری است.

علائم نیاز به مراجعه فوری: چه زمانی نباید منتظر بمانید؟

قوانین یک ساله و شش ماهه برای زوج‌هایی است که هیچ علامت خطر یا سابقه پزشکی خاصی ندارند. با این حال، برخی شرایط ایجاب می‌کند که بدون در نظر گرفتن مدت زمان تلاش، فوراً به پزشک مراجعه کنید. این موارد علائم نیاز به مراجعه فوری محسوب می‌شوند و نادیده گرفتن آنها می‌تواند روند تشخیص و درمان را به شدت به تأخیر بیندازد.

1. قاعدگی‌های نامنظم یا عدم قاعدگی

قاعدگی نامنظم یکی از واضح‌ترین نشانه‌های وجود یک مشکل زمینه‌ای است. یک سیکل قاعدگی منظم (معمولاً بین 21 تا 35 روز) نشان‌دهنده تخمک‌گذاری منظم است. اگر سیکل‌های شما بسیار کوتاه، بسیار طولانی، غیرقابل پیش‌بینی یا کاملاً متوقف شده است، به این معناست که احتمالاً تخمک‌گذاری به درستی انجام نمی‌شود.

• سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS): شایع‌ترین علت قاعدگی نامنظم و ناباروری ناشی از عدم تخمک‌گذاری است.
• نارسایی زودرس تخمدان (POI): وضعیتی که در آن تخمدان‌ها قبل از 40 سالگی عملکرد خود را از دست می‌دهند.
• مشکلات تیروئید یا پرولاکتین بالا: اختلالات هورمونی که می‌توانند چرخه قاعدگی را مختل کنند.

در صورت مشاهده هرگونه بی‌نظمی در قاعدگی، نباید حتی یک ماه هم منتظر بمانید و لازم است فوراً برای ارزیابی به متخصص مراجعه کنید.

2. سابقه دو یا چند سقط جنین (سقط مکرر)

تجربه یک بار سقط جنین متأسفانه نسبتاً شایع است، اما اگر شما سابقه سقط مکرر (دو یا چند سقط متوالی) را دارید، این یک علامت خطر جدی است. سقط مکرر نشان می‌دهد که اگرچه لقاح و لانه‌گزینی اولیه ممکن است رخ دهد، اما مشکلی مانع از ادامه بارداری می‌شود.

دلایل احتمالی سقط مکرر عبارتند از:

• مشکلات ژنتیکی یا کروموزومی در زوجین
• اختلالات ساختاری رحم (مانند رحم سپتوم‌دار)
• مشکلات ایمونولوژیک (مانند سندرم آنتی‌فسفولیپید)
• اختلالات انعقادی خون (ترومبوفیلیا)

زوجین با سابقه سقط مکرر باید قبل از تلاش مجدد برای بارداری، تحت ارزیابی‌های کامل قرار گیرند.

3. بیماری‌های زمینه‌ای شناخته شده

اگر شما یا همسرتان از قبل می‌دانید که به یک بیماری مؤثر بر باروری مبتلا هستید، منتظر ماندن منطقی نیست. بهترین زمان برای مراجعه به دکتر نازایی برای شما، حتی قبل از شروع تلاش برای بارداری است.

• آندومتریوز: وجود بافت داخلی رحم در خارج از آن، که می‌تواند باعث التهاب، چسبندگی و آسیب به لوله‌ها و تخمدان‌ها شود. درد شدید لگنی در دوران قاعدگی یکی از علائم کلیدی آن است.
• سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS): همانطور که ذکر شد، این سندرم شایع‌ترین علت ناباروری مرتبط با تخمک‌گذاری است.
• بیماری التهابی لگن (PID): عفونت دستگاه تناسلی زنان که می‌تواند باعث ایجاد بافت اسکار و انسداد لوله‌های فالوپ شود.
• فیبروم‌های رحمی: تومورهای خوش‌خیم در دیواره رحم که بسته به اندازه و مکانشان می‌توانند مانع لانه‌گزینی شوند.
• سابقه درمان سرطان: شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی می‌تواند به شدت به اسپرم‌ها یا تخمک‌ها آسیب بزند.

4. مشکلات شناخته‌شده در مردان

ناباروری یک مسئله دوطرفه است و تقریباً در نیمی از موارد، عامل مردانه نیز دخیل است. اگر مرد سابقه هر یک از موارد زیر را دارد، مراجعه زودهنگام ضروری است:

• سابقه جراحی در ناحیه بیضه یا کشاله ران (مانند جراحی واریکوسل یا فتق).
• مشکلات نعوظ یا انزال.
• سابقه عفونت‌های مقاربتی (STIs) مانند کلامیدیا یا سوزاک.
• کوچک بودن اندازه بیضه‌ها یا وجود توده در آنها.
• سابقه بیماری اوریون در بزرگسالی.

در این موارد، یک آزمایش ساده اسپرم (اسپرموگرام) می‌تواند به سرعت وجود مشکل را تأیید یا رد کند.

اولین ویزیت ناباروری: چه انتظاری باید داشته باشید؟

تصمیم‌گیری برای مراجعه به متخصص قدم اول و شاید سخت‌ترین قدم باشد. دانستن اینکه در اولین ویزیت ناباروری چه اتفاقی می‌افتد، می‌تواند از استرس شما بکاهد. این جلسه عمدتاً یک جلسه مشاوره و جمع‌آوری اطلاعات است.

1. بررسی دقیق سابقه پزشکی: پزشک سوالات مفصلی در مورد سابقه پزشکی هر دو نفر (زن و مرد)، تاریخچه قاعدگی زن، سابقه بارداری‌ها یا سقط‌های قبلی، بیماری‌های زمینه‌ای، داروهای مصرفی و سبک زندگی (سیگار، الکل، وزن) خواهد پرسید.
2. معاینه فیزیکی: یک معاینه عمومی و لگنی برای زن انجام خواهد شد.
3. برنامه‌ریزی برای آزمایش‌های اولیه: پزشک معمولاً یک برنامه تشخیصی اولیه را برای ارزیابی سه حوزه اصلی پیشنهاد می‌کند:

• ارزیابی تخمک‌گذاری: از طریق آزمایش خون برای سنجش هورمون‌ها (مانند FSH، LH، استرادیول و پروژسترون) و سونوگرافی.
• ارزیابی ساختار رحم و لوله‌ها: معمولاً با استفاده از عکس رنگی رحم (هیستروسالپنگوگرافی یا HSG) برای بررسی باز بودن لوله‌های فالوپ.
• ارزیابی فاکتور مردانه: از طریق آنالیز اسپرم (اسپرموگرام) که یک آزمایش ساده و بسیار مهم است.

هدف از اولین ویزیت ناباروری، ترسیم یک نقشه راه تشخیصی است. این جلسه فرصتی عالی برای شماست تا تمام سوالات و نگرانی‌های خود را با پزشک در میان بگذارید و احساس کنید که کنترل اوضاع را در دست گرفته‌اید.

نتیجه‌گیری

پاسخ به سوال «چه زمانی باید به متخصص ناباروری مراجعه کنیم؟» یک پاسخ واحد برای همه نیست، بلکه یک دستورالعمل شخصی‌سازی شده بر اساس سن و سابقه پزشکی شماست. اگر زیر 35 سال هستید و مشکل خاصی ندارید، یک سال تلاش طبیعی منطقی است. اما اگر بالای 35 سال سن دارید یا هر یک از علائم نیاز به مراجعه فوری مانند قاعدگی نامنظم، سابقه سقط مکرر، آندومتریوز یا مشکلات مردانه را در خود یا همسرتان مشاهده می‌کنید، بهترین زمان برای مراجعه به دکتر نازایی همین امروز است. تأخیر در مراجعه به متخصص، به ویژه در سنین بالاتر، می‌تواند شانس موفقیت درمان‌های مؤثر را کاهش دهد.