5 باور غلط درباره اهدا تخمک که باید کنار گذاشت
حسین واثقی
مهر 29، 1404
خلاصه مقاله را به صورت صوتی گوش کنید
تصمیم‌گیری برای استفاده از تخمک اهدایی، یکی از حساس‌ترین و پرچالش‌ترین مراحل در سفر درمان ناباروری است. این مسیر اغلب با انبوهی از سوالات، نگرانی‌ها و متأسفانه، اطلاعات نادرست اهدای تخمک همراه است. بسیاری از زوج‌ها در میان شایعات اهدای تخمک و افسانه‌های اهدای تخمک سردرگم می‌شوند و این موضوع، فرآیند تصمیم‌گیری را برایشان دشوارتر می‌کند. هدف این مقاله، روشن کردن مسیر و جدا کردن حقایق علمی از باورهای غلط است تا شما با آگاهی کامل قدم در این راه بگذارید.
در این مطلب، به صورت مستقیم و شفاف به سراغ پنج مورد از رایج‌ترین باورهای اشتباه در این حوزه می‌رویم. از نگرانی در مورد شباهت ظاهری فرزند تا ترس از عوارض اهدای تخمک برای فرد اهداکننده، تمام این موارد را با استناد به واقعیت های اهدای تخمک و دیدگاه‌های پزشکی بررسی می‌کنیم. درک صحیح از جنبه‌های مختلف این فرآیند، از جمله اهدا تخمک و ژنتیک یا مسائل حقوقی و شرعی، به شما کمک می‌کند تا با اطمینان و آرامش خاطر بیشتری برای آینده خانواده خود برنامه‌ریزی کنید.
باور غلط 1: نوزاد کاملاً شبیه اهداکننده تخمک میشود
این یکی از بزرگ‌ترین و رایج‌ترین نگرانی‌هاست: آیا نوزاد شبیه اهدا کننده میشود؟ بسیاری از مادران گیرنده نگرانند که فرزندشان هیچ شباهتی به آن‌ها نداشته باشد و این موضوع ارتباط عاطفی آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد. این باور، ریشه در یک درک ساده‌انگارانه از علم ژنتیک دارد.
واقعیت: ژنتیک پیچیده‌تر از شباهت ظاهری است
واقعیت این است که نوزاد حاصل از تخمک اهدایی، ترکیبی ژنتیکی از اهداکننده تخمک و پدر (یا اهداکننده اسپرم) خواهد بود. بنابراین، کودک ویژگی‌های ژنتیکی هر دو طرف را به ارث می‌برد. اما داستان به اینجا ختم نمی‌شود. علم اپی‌ژنتیک (Epigenetics) نشان می‌دهد که محیط رحم مادر گیرنده، تأثیر شگرفی بر نحوه بیان و فعال شدن ژن‌های جنین دارد.
مادر گیرنده از طریق موارد زیر، تأثیر مستقیمی بر رشد و تکامل فرزندی که حمل می‌کند، می‌گذارد:
- محیط رحم: جریان خون، تغذیه، هورمون‌ها و سطح استرس مادر گیرنده، مستقیماً بر نحوه رشد جنین تأثیر می‌گذارد. این عوامل می‌توانند تعیین کنند کدام ژن‌ها “روشن” یا “خاموش” شوند.
- تغذیه و سبک زندگی: رژیم غذایی و سبک زندگی مادر در دوران بارداری، نقشی حیاتی در برنامه‌ریزی سلامت بلندمدت کودک، از جمله متابولیسم و عملکرد سیستم ایمنی او دارد.
- پیوند عاطفی: ارتباطی که از دوران جنینی بین مادر و فرزند شکل می‌گیرد، از طریق صدا، لمس و احساسات مادر، پایه‌های رشد روانی و عاطفی کودک را بنا می‌نهد.
بنابراین، اگرچه نیمی از DNA از اهداکننده است، اما مادر گیرنده صرفاً یک “حامل” نیست؛ او معمار اصلی رشد و تکامل جنین در تمام نه ماه بارداری بعد از اهدای تخمک است. فرزند شما ممکن است رنگ چشم اهداکننده را داشته باشد، اما لبخند، حالات چهره و حتی برخی ویژگی‌های شخصیتی‌اش را از شما و محیطی که برایش فراهم کرده‌اید، به ارث ببرد.
باور غلط 2: اهدای تخمک باعث ناباروری اهداکننده میشود
یکی دیگر از افسانه های اهدای تخمک که هم برای اهداکنندگان بالقوه و هم برای گیرندگان نگرانی ایجاد می‌کند، این است که فرآیند فروش تخمک یا اهدای آن، ذخیره تخمدان فرد اهداکننده را کاهش داده و منجر به ناباروری او در آینده میشود. این باور کاملاً نادرست است و بر اساس یک سوءتفاهم در مورد فیزیولوژی تخمدان عمل می‌کند.
واقعیت: فرآیند اهدا، تخمک‌های همان ماه را استفاده می‌کند
یک زن در هر چرخه قاعدگی طبیعی، گروهی از فولیکول‌ها (کیسه‌های حاوی تخمک) را برای رشد آماده می‌کند. در یک چرخه طبیعی و بدون دخالت دارو، بدن تنها یکی از این فولیکول‌ها را به عنوان “فولیکول غالب” انتخاب کرده و به مرحله تخمک‌گذاری می‌رساند. بقیه فولیکول‌های آن گروه، به طور طبیعی از بین می‌روند و جذب بدن می‌شوند (فرآیندی به نام آترزی).
داروهای تحریک تخمدان که در فرآیند اهدای تخمک استفاده می‌شوند، صرفاً همان گروه از تخمک‌هایی را که در آن ماه قرار بود به هر حال از بین بروند، “نجات” می‌دهند و به آن‌ها اجازه رشد همزمان می‌دهند. به عبارت دیگر، این فرآیند از ذخیره تخمدان ماه‌های آینده استفاده نمی‌کند و تأثیری بر توانایی باروری فرد اهداکننده در آینده ندارد. مطالعات متعدد نشان داده‌اند که زنانی که یک یا چند بار تخمک اهدا کرده‌اند، نرخ باروری مشابهی با زنانی دارند که این کار را انجام نداده‌اند.
باور غلط 3: اهدای تخمک یک فرآیند پرخطر و دردناک است
تصور داروهای تزریقی، عمل جراحی و عوارض جانبی شدید، بسیاری را از فکر کردن به اهدای تخمک یا پذیرش آن می‌ترساند. شایعات اهدای تخمک اغلب عوارض اهدای تخمک را بزرگ‌نمایی کرده و آن را یک فرآیند خطرناک و طاقت‌فرسا جلوه می‌دهند. در حالی که این فرآیند نیازمند نظارت دقیق پزشکی است، اما با دانش امروزی، یک روند کنترل‌شده و با ریسک پایین محسوب میشود.
واقعیت: فرآیند تحت نظارت دقیق پزشکی و با حداقل تهاجم انجام میشود
فرآیند اهدای تخمک به طور کلی شامل دو مرحله اصلی است:
- تحریک تخمدان: اهداکننده برای حدود 10 تا 14 روز داروهای هورمونی (معمولاً به صورت تزریق زیرجلدی) دریافت می‌کند. این داروها باعث رشد همزمان چندین فولیکول می‌شوند. در این مدت، فرد با سونوگرافی‌های منظم تحت نظر است تا پاسخ بدنش به داروها ارزیابی شود. عوارض جانبی معمولاً خفیف و موقتی هستند و شامل نفخ، حساسیت سینه‌ها یا نوسانات خلقی، شبیه به علائم پیش از قاعدگی (PMS) می‌باشند.
- عمل پانکچر (تخمک‌کشی): این یک عمل سرپایی و کم‌تهاجمی است که حدود 15 تا 20 دقیقه طول می‌کشد. تحت بیهوشی سبک یا آرام‌بخش عمیق، پزشک با استفاده از یک سوزن نازک که از طریق دیواره واژن هدایت میشود، مایع داخل فولیکول‌ها را به همراه تخمک‌ها تخلیه می‌کند. هیچ برش یا بخیه‌ای روی شکم وجود ندارد. فرد اهداکننده معمولاً چند ساعت پس از عمل مرخص شده و روز بعد می‌تواند به فعالیت‌های عادی خود بازگردد.
جدی‌ترین عارضه احتمالی، سندرم تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS) است که در آن تخمدان‌ها بیش از حد به داروها پاسخ می‌دهند. با این حال، با پروتکل‌های درمانی مدرن، استفاده از داروهای جدید و نظارت دقیق، بروز نوع شدید این سندرم بسیار نادر شده است (کمتر از 1-2 درصد موارد).
باور غلط 4: مسائل ژنتیکی و محرمیت کاملاً غیرقابل کنترل است
نگرانی در مورد اهدا تخمک و ژنتیک و آینده محرمیت در اهدای تخمک، یکی از پیچیده‌ترین جنبه‌های این فرآیند است. زوج‌های گیرنده نگران بیماری‌های ژنتیکی پنهان و اهداکنندگان نگران شناخته شدن هویتشان در آینده هستند. این نگرانی‌ها قابل درک هستند، اما مراکز ناباروری معتبر پروتکل‌های سخت‌گیرانه‌ای برای مدیریت این مسائل دارند.
واقعیت: غربالگری‌های جامع و قوانین مشخص برای حفاظت از طرفین وجود دارد
برای مدیریت این دغدغه‌ها، چندین لایه حفاظتی و قانونی در نظر گرفته شده است:
- غربالگری دقیق اهداکننده: تمام اهداکنندگان بالقوه تحت ارزیابی‌های جامع پزشکی، روانشناسی و ژنتیکی قرار می‌گیرند. این غربالگری‌ها شامل بررسی سابقه پزشکی خانوادگی، آزمایش‌های ژنتیکی برای بیماری‌های شایع و ارثی (مانند فیبروز کیستیک، تالاسمی و…) و مصاحبه‌های روانشناختی برای اطمینان از سلامت روانی و درک کامل فرد از فرآیند اهدا است.
- قوانین محرمانگی: در بسیاری از کشورها از جمله ایران، اهدای تخمک به صورت ناشناس انجام میشود. این بدان معناست که هویت اهداکننده برای گیرندگان و هویت گیرندگان برای اهداکننده فاش نمی‌شود. اطلاعات غیرشناسایی مانند سن، ویژگی‌های فیزیکی، تحصیلات و سابقه پزشکی در اختیار زوج گیرنده قرار می‌گیرد تا بتوانند انتخاب آگاهانه‌تری داشته باشند.
- جنبه‌های حقوقی و شرعی: حکم شرعی اهدای تخمک توسط اکثر مراجع عظام تقلید، با رعایت ضوابط خاص، جایز شمرده شده است. از نظر قانونی نیز، فرزند متولدشده به طور کامل متعلق به زوج گیرنده است و هیچ‌گونه حق یا مسئولیتی متوجه فرد اهداکننده نخواهد بود. این مسائل از طریق رضایت‌نامه‌های آگاهانه و قراردادهای حقوقی در مراکز درمان ناباروری مدیریت می‌شوند تا از حقوق همه طرف‌ها محافظت شود.
باور غلط 5: اهدای تخمک راهی آسان برای کسب درآمد است
عبارت فروش تخمک این تصور را ایجاد می‌کند که اهدای تخمک یک معامله تجاری ساده و راهی سریع برای پولدار شدن است. این دیدگاه، ماهیت انسان‌دوستانه و پیچیدگی‌های پزشکی و عاطفی این فرآیند را نادیده می‌گیرد و به اطلاعات نادرست اهدای تخمک دامن می‌زند.
واقعیت: جبران هزینه یک پاداش برای فداکاری و زمان صرف شده است
در اکثر کشورها، پرداخت پول در ازای عضو بدن (از جمله تخمک) غیرقانونی است. مبلغی که به اهداکنندگان پرداخت میشود، “هزینه” یا “قیمت” تخمک نیست، بلکه یک “جبران هزینه” (Compensation) برای قدردانی از زمان، تلاش، تعهد و مخاطرات احتمالی است که فرد متقبل میشود. این مبلغ برای پوشش هزینه‌های رفت و آمد، مرخصی از کار و جبران زحمات جسمی و عاطفی فرآیند در نظر گرفته شده است.
فرآیند اهدا یک تعهد جدی است که نیازمند موارد زیر است:
- صرف زمان زیاد برای ویزیت‌های متعدد، سونوگرافی و آزمایش خون.
- تعهد به تزریق روزانه داروها طبق برنامه دقیق.
- پذیرش مسئولیت‌های مربوط به سلامت و سبک زندگی در طول دوره درمان.
- کنار آمدن با جنبه‌های عاطفی و روانشناختی این تصمیم بزرگ.
نگاه کردن به این فرآیند صرفاً از دیدگاه مالی، بی‌احترامی به فداکاری و انگیزه‌های انسان‌دوستانه بسیاری از زنانی است که برای کمک به زوج‌های نابارور قدم در این راه می‌گذارند. درک این موضوع به زوج گیرنده نیز کمک می‌کند تا با دیدی قدرشناسانه به این هدیه ارزشمند نگاه کنند.
نتیجه‌گیری
مسیر درمان ناباروری به اندازه کافی چالش‌برانگیز است و شایعات اهدای تخمک نباید بار اضافی بر دوش شما بگذارد. با جدا کردن واقعیت های اهدای تخمک از افسانه‌ها، می‌توانید با ذهنی بازتر و قلبی آرام‌تر تصمیم‌گیری کنید. به یاد داشته باشید که فرزند شما حاصل عشق، امید و تلاش شماست و پیوند عمیق مادر و فرزندی در رحم شما و در آغوش شما شکل می‌گیرد، نه صرفاً در رشته‌های DNA. بهترین راه برای مقابله با اطلاعات نادرست اهدای تخمک، گفتگو با متخصصان معتبر، پرسیدن سوالات درست و تکیه بر منابع علمی است. این آگاهی به شما قدرت می‌دهد تا بهترین تصمیم را برای آینده خانواده خود بگیرید.
