افسانه‌های رحم جایگزین؛ 6 شایعه‌ای که نباید باور کنید

عطا صفرنژاد 03 آذر 1404

خلاصه مقاله را به صورت صوتی گوش کنید

استفاده از رحم جایگزین (رحم اجاره‌ای) اغلب با شایعات رحم اجاره‌ای و افسانه‌هایی همراه است که می‌تواند زوج‌های متقاضی را دچار سردرگمی کند. از داستان‌هایی ساختگی درباره وابستگی مادر جایگزین به نوزاد گرفته تا ابهامات مالی و قانونی، این اطلاعات غلط رحم اجاره‌ای می‌تواند یک راهکار پزشکی امیدوارکننده را بد جلوه دهد. هدف این مقاله، مقابله با این باورهای نادرست و روشن کردن واقعیت‌های رحم جایگزین است.

بسیاری از نگرانی‌ها پیرامون این موضوع، ریشه در عدم آگاهی دارد. در این راهنمای جامع، ما به بررسی رایج‌ترین افسانه‌ها می‌پردازیم و حقایق علمی رحم جایگزین را جایگزین آن‌ها می‌کنیم.

باور1: کودک از نظر ژنتیکی به مادر جایگزین شباهت پیدا می‌کند

این یکی از ریشه‌دارترین و در عین حال نادرست‌ترین باورهای غلط درباره رحم جایگزین است. بسیاری نگران هستند که نوزادشان ویژگی‌های ظاهری یا شخصیتی خود را از زنی که او را به دنیا می‌آورد به ارث ببرد و این موضوع، ارتباط ژنتیکی با مادر جایگزین را به یک دغدغه اصلی تبدیل کرده است.

واقعیت: نوزاد متولد شده از طریق رحم جایگزین، هیچ‌گونه ماده ژنتیکی از مادر جایگزین دریافت نمی‌کند. علم ژنتیک به صراحت این موضوع را روشن می‌کند. در روش استاندارد و متداول رحم جایگزین (Gestational Surrogacy)، فرآیند به این صورت است:

1. لقاح آزمایشگاهی (IVF): تخمک از مادر بیولوژیک (یا اهداکننده تخمک) و اسپرم از پدر بیولوژیک (یا اهداکننده اسپرم) در محیط آزمایشگاه ترکیب می‌شوند.
2. تشکیل جنین: جنین حاصل، حاوی DNA و تمام اطلاعات ژنتیکی منحصراً از صاحبان تخمک و اسپرم است.
3. انتقال جنین: این جنین به رحم مادر جایگزین منتقل می‌شود.

بنابراین، مادر جایگزین تنها نقش یک میزبان را ایفا می‌کند. رحم او محیطی امن برای رشد و تغذیه جنین فراهم می‌کند، اما مانند یک باغبان که دانه‌ای را در خاک می‌کارد، هیچ تاثیری بر ماهیت و ساختار ژنتیکی آن دانه (جنین) ندارد. رنگ چشم، رنگ مو، گروه خونی و تمام ویژگی‌های ارثی دیگر، به طور کامل توسط والدین ژنتیکی تعیین می‌شود.

باور 2: هزینه رحم جایگزین یک مبلغ نجومی و غیرشفاف است

ترس از هزینه‌های سرسام‌آور و غیرقابل پیش‌بینی، بسیاری از زوج‌ها را از پیگیری جدی این روش باز می‌دارد. شایعات رحم اجاره‌ای اغلب ارقامی اغراق‌آمیز و بدون ساختار مشخص ارائه می‌دهند.

واقعیت: اگرچه هزینه رحم جایگزین یک سرمایه‌گذاری قابل توجه است، اما کاملاً قابل برآورد است. این تصور که هزینه‌ها مبهم و بی‌پایان هستند، یک افسانه است. هزینه‌های این فرآیند به بخش‌های مشخصی تقسیم می‌شوند که به شما امکان برنامه‌ریزی مالی دقیق را می‌دهد:

• هزینه‌های درمانی: این بخش شامل هزینه‌های مربوط به کلینیک باروری است؛ از جمله چرخه‌های IVF، داروها، آزمایش‌ها، ویزیت‌های پزشکی، فرایند انتقال جنین، مراقبت‌های دوران بارداری و هزینه‌های بیمارستان برای زایمان.
• مبلغ توافقی برای مادر جایگزین: این مبلغ که به عنوان “هدیه فداکاری” یا جبران زحمات به مادر جایگزین پرداخت می‌شود، کاملاً مشخص بوده و در قرارداد ذکر می‌گردد. نحوه پرداخت آن (مثلاً ماهانه یا در چند مرحله) نیز قابل توافق است.
• هزینه‌های جانبی: مواردی مانند بیمه درمانی برای مادر جایگزین، هزینه‌های رفت‌وآمد او به مراکز درمانی و بودجه‌ای برای موارد پزشکی پیش‌بینی‌نشده.

با مراجعه به مراکز معتبر ناباروری و مشاوران حقوقی متخصص، می‌توانید یک لیست کامل و برآورد دقیق از کل هزینه‌ها دریافت کنید. این شفافیت به شما کمک می‌کند تا با دیدی باز و بودجه‌بندی مشخص، وارد این مسیر شوید.

باور3: مادر جایگزین ممکن است عاشق بچه شود و او را پس ندهد

این پرسش که آیا نوزاد به مادر جایگزین وابسته میشود و آیا این وابستگی منجر به مشکلات حقوقی خواهد شد، یک نگرانی جدی است.

واقعیت: این اتفاق در دنیای واقعی و در فرآیندهای قانونی و استاندارد، بسیار نادر و تقریباً غیرممکن است. دلایل متعددی برای رد این افسانه وجود دارد:

1. غربالگری‌های روان‌شناختی دقیق: اصلی‌ترین بخش فرآیند انتخاب مادر جایگزین، ارزیابی‌های جامع روان‌شناختی است. روان‌شناسان اطمینان حاصل می‌کنند که داوطلب، انگیزه‌های درستی دارد، مرزهای عاطفی خود را می‌شناسد و کاملاً درک می‌کند که نقش او تنها پرورش کودک برای خانواده دیگری است. زنانی که خودشان فرزند دارند و از نظر عاطفی به ثبات رسیده‌اند، برای این نقش ارجحیت دارند.
2. قرارداد حقوقی الزام‌آور: یکی از بزرگ‌ترین واقعیت‌های رحم جایگزین، وجود یک قرارداد قانونی محکم است. این قرارداد به صراحت اعلام می‌کند که مادر جایگزین هیچ‌گونه حق والدینی یا قانونی بر نوزاد ندارد و پس از تولد، تمام حقوق و مسئولیت‌ها متعلق به والدین ژنتیکی (متقاضی) است. این سند قانونی در دادگاه کاملاً قابل استناد است.
3. حمایت و مشاوره مداوم: هم والدین متقاضی و هم مادر جایگزین در تمام طول فرآیند از حمایت‌های مشاوره‌ای بهره‌مند می‌شوند. این جلسات به آن‌ها کمک می‌کند تا با چالش‌های عاطفی مسیر کنار بیایند و برای لحظه تحویل نوزاد آماده شوند.

باور4: رحم جایگزین از نظر قانونی پر از دردسر و ابهام است

بسیاری از زوج‌ها به دلیل نگرانی از مشکلات قانونی رحم جایگزین و ترس از عدم امکان دریافت شناسنامه برای فرزندشان، از این روش دوری می‌کنند. تصور یک راه پر پیچ‌وخم قانونی، مانعی بزرگ برای آن‌هاست.

واقعیت: در ایران، رحم جایگزین یک فرآیند قانونی شناخته‌شده و پذیرفته‌شده است، به شرطی که طبق اصول و ضوابط انجام شود. “قانون نحوه اهدای جنین به زوجین نابارور” (مصوب 1382) و فتاوای معتبر مراجع دینی، چارچوب اصلی این فرآیند را تشکیل داده‌اند.

برای جلوگیری از هرگونه مشکلات قانونی رحم جایگزین، اقدامات زیر ضروری است:

• تنظیم قرارداد جامع: یک قرارداد دقیق که توسط وکیل متخصص در امور خانواده و باروری تنظیم شود، سنگ بنای یک فرآیند قانونی امن است. این قرارداد باید تمام جوانب از جمله تعهدات مالی، وظایف طرفین، شرایط اضطراری (مانند سقط یا بیماری) و مهم‌تر از همه، تصریح نسب کودک به والدین ژنتیکی را پوشش دهد.
• اخذ مجوز از دادگاه: قبل از شروع فرآیند پزشکی، زوجین متقاضی باید با ارائه مدارک پزشکی و قرارداد تنظیم‌شده، به دادگاه خانواده مراجعه کرده و مجوز قانونی لازم برای این کار را دریافت کنند.
• روند صدور شناسنامه: پس از تولد نوزاد، با ارائه گواهی ولادت و رأی دادگاه، سازمان ثبت احوال موظف است شناسنامه را به نام والدین ژنتیکی صادر کند. نام مادر جایگزین در هیچ‌کدام از اسناد هویتی نوزاد ذکر نخواهد شد.

بنابراین، با طی کردن مسیر قانونی از طریق مراکز معتبر و با کمک وکیل، این فرآیند نه تنها مبهم نیست، بلکه کاملاً ساختارمند و امن است.

باور 5: هر زن جوانی که یک بار زایمان کرده، می‌تواند مادر جایگزین شود

این اطلاعات غلط رحم اجاره‌ای باعث می‌شود برخی تصور کنند پیدا کردن یک فرد مناسب برای این کار، ساده است. در حالی که انتخاب مادر جایگزین یکی از حساس‌ترین و تخصصی‌ترین مراحل این فرآیند است.

واقعیت: معیارهای انتخاب مادر جایگزین بسیار سخت‌گیرانه‌تر از آن چیزی است که عموم تصور می‌کنند. هدف از این سخت‌گیری، به حداقل رساندن ریسک‌های پزشکی و روانی برای همه افراد درگیر، به خصوص جنین و خود مادر جایگزین است. معیارهای اصلی عبارتند از:

• سلامت کامل جسمی: فرد باید تمام آزمایش‌های پزشکی از جمله تست بیماری‌های عفونی (HIV، هپاتیت و…)، بررسی سلامت رحم و نداشتن بیماری‌های مزمنی که بارداری را پرخطر کند، با موفقیت پشت سر بگذارد.
• سابقه بارداری موفق: داشتن حداقل یک سابقه بارداری و زایمان موفق و بدون عارضه جدی، الزامی است. این نشان می‌دهد که بدن فرد توانایی حمل یک بارداری سالم را دارد.
• سلامت روان‌شناختی: داوطلب باید از نظر روانی کاملاً باثبات باشد، انگیزه‌های او توسط روان‌شناس تایید شود و هیچ سابقه بیماری روانی جدی نداشته باشد.
• سبک زندگی سالم: عدم مصرف سیگار، الکل و هرگونه مواد مخدر یک شرط اساسی است.
• شرایط سنی مناسب: معمولاً زنان بین 21 تا 40 سال که در اوج سلامت باروری خود هستند، انتخاب می‌شوند.
• حمایت خانوادگی: وجود یک محیط خانوادگی حامی (به خصوص رضایت همسر در صورت تاهل) نقش مهمی در کاهش استرس و موفقیت فرآیند دارد.

این معیارها نشان می‌دهند که انتخاب مادر جایگزین یک فرآیند کاملاً تخصصی است و نمی‌توان به سادگی هر فردی را برای این مسئولیت بزرگ در نظر گرفت.

باور6: فرآیند رحم جایگزین تجربه‌ای سرد و صرفاً معاملاتی است

برخی تصور می‌کنند که به دلیل وجود قرارداد و مسائل مالی، این فرآیند فاقد هرگونه حس انسانی و عاطفی است و صرفاً یک معامله برای خرید یک نوزاد است. این دیدگاه به شدت به باورهای غلط درباره رحم جایگزین دامن می‌زند.

واقعیت: این فرآیند می‌تواند و باید یک تجربه انسانی سرشار از همکاری، احترام و قدردانی باشد. اگرچه جنبه‌های قراردادی و مالی برای شفافیت ضروری هستند، اما قلب این مسیر، رابطه انسانی بین والدین متقاضی و مادر جایگزین است.

• انگیزه‌های انسان‌دوستانه: بسیاری از مادران جایگزین، علاوه بر انگیزه‌های مالی، دارای انگیزه‌های قوی انسان‌دوستانه هستند. آن‌ها از اینکه می‌توانند به یک خانواده در رسیدن به آرزویشان کمک کنند، احساس رضایت عمیقی می‌کنند.
• ایجاد رابطه: بسیاری از والدین و مادران جایگزین در طول 9 ماه بارداری، رابطه‌ای نزدیک و حمایتی برقرار می‌کنند. حضور والدین در ویزیت‌های دکتر، به اشتراک گذاشتن هیجان شنیدن صدای قلب جنین و حمایت عاطفی از یکدیگر، این فرآیند را به یک سفر مشترک تبدیل می‌کند.
• نقش مراکز معتبر: مراکز حرفه‌ای ناباروری، با فراهم کردن تیم‌های مشاوره، به شکل‌گیری یک رابطه سالم و محترمانه بین طرفین کمک می‌کنند و اطمینان می‌دهند که این مسیر فراتر از یک معامله خشک و بی‌روح باشد.

سوالات متداول (FAQ)

1. آیا والدین بیولوژیک می‌توانند جنسیت جنین را قبل از انتقال انتخاب کنند؟

بله، با استفاده از تکنیک تشخیص ژنتیکی پیش از لانه‌گزینی (PGD/PGS)، می‌توان جنسیت جنین را قبل از انتقال به رحم مادر جایگزین تعیین کرد. این یک گزینه اختیاری است که برخی کلینیک‌های باروری ارائه می‌دهند و والدین متقاضی می‌توانند در مورد استفاده از آن تصمیم بگیرند.

2. اگر مادر جایگزین به دلیل بیماری یا حادثه نتواند بارداری را ادامه دهد، چه می‌شود؟

این یکی از موارد نادری است که باید در قرارداد اولیه به آن پرداخته شود. قرارداد باید بندهایی برای شرایط اضطراری و فورس ماژور داشته باشد. معمولاً در چنین شرایطی، قرارداد فسخ می‌شود و تعهدات مالی بر اساس مرحله‌ای که فرآیند در آن قرار داشته، تسویه می‌گردد. اگر جنین‌های منجمد دیگری وجود داشته باشد، زوجین می‌توانند فرآیند را با یک مادر جایگزین دیگر از ابتدا آغاز کنند.

3. آیا مادر جایگزین می‌تواند از شیر خود به نوزاد بدهد؟

این موضوع کاملاً به توافق بین والدین و مادر جایگزین بستگی دارد. از نظر پزشکی، آغوز (شیر اولیه مادر) برای نوزاد بسیار مفید است.با این حال، این یک الزام نیست و باید در قرارداد به صورت شفاف در مورد آن توافق شود تا از هرگونه وابستگی عاطفی ناخواسته یا سوءتفاهم جلوگیری گردد.

4. در طول بارداری، چه کسی در مورد تصمیمات پزشکی اورژانسی برای مادر جایگزین تصمیم می‌گیرد؟

سلامت مادر جایگزین همیشه در اولویت قرار دارد. در موارد اورژانسی که جان او در خطر باشد، خود او (یا همسرش در صورت عدم هوشیاری) تصمیم‌گیرنده اصلی در مورد اقدامات پزشکی مربوط به خودش است. تصمیمات مربوط به جنین، تا جایی که با سلامت مادر جایگزین در تضاد نباشد، با والدین ژنتیکی است. این مرزبندی‌ها باید توسط وکیل در قرارداد به دقت مشخص شود.

جمع‌بندی: عبور از افسانه‌ها و در آغوش گرفتن واقعیت

با بررسی دقیق، دریافتیم که بسیاری از این شایعات بی‌اساس هستند. ارتباط ژنتیکی با مادر جایگزین وجود ندارد و کودک تمام ویژگی‌هایش را از والدین اصلی به ارث می‌برد. هزینه رحم جایگزین با برنامه‌ریزی و شفافیت قابل مدیریت است و مشکلات قانونی رحم جایگزین با طی کردن مسیر صحیح و تنظیم قرارداد دقیق، به حداقل می‌رسد.

مهم‌تر از همه، این فرآیند نباید به عنوان یک معامله دیده شود، بلکه یک همکاری انسانی است. با رد کردن باورهای غلط درباره رحم جایگزین و تمرکز بر واقعیت‌های رحم جایگزین، زوج‌های متقاضی می‌توانند با اطمینان خاطر بیشتری در این مسیر قدم بگذارند.