پولیپ رحم و ناباروری: علائم، دلایل و جدیدترین روشهای درمان
عطا صفرنژاد
09 آذر 1404
خلاصه مقاله را به صورت صوتی گوش کنید
شاید شما هم با تجربه خونریزی غیرطبیعی بین دورههای قاعدگی مواجه شدهاید. در بسیاری از موارد، ریشه این مشکلات میتواند یک عارضه شایع اما قابل درمان به نام پولیپ رحم باشد. این زائدههای گوشتی که در دیواره داخلی رحم رشد میکنند، اغلب خوشخیم هستند، اما میتوانند نظم زندگی و سلامت باروری شما را مختل کنند. درک اینکه این پولیپها دقیقاً چه هستند، چه علائمی ایجاد میکنند و چگونه بر ناباروری تأثیر میگذارند، اولین قدم برای مدیریت و درمان مؤثر آنهاست.
این مقاله یک راهنمای جامع و دقیق برای شناخت کامل پولیپ رحم است. ما به بررسی علل تشکیل این زائدهها، علائم هشداردهنده، روشهای تشخیصی مدرن و گزینههای درمان پولیپ رحم از جمله دارودرمانی و جراحی میپردازیم.
پولیپ رحم چیست؟
پولیپ رحم یا پولیپ اندومتر، یک توده یا زائده گوشتی است که از رشد بیش از حد سلولهای اندومتر (لایه داخلی رحم) ایجاد میشود. این پولیپها از طریق یک پایه پهن یا یک ساقه باریک به دیواره رحم متصل هستند و اندازهای متغیر از چند میلیمتر (به اندازه یک دانه کنجد) تا چند سانتیمتر (به اندازه یک توپ گلف) دارند. یک زن ممکن است یک یا چندین پولیپ در رحم خود داشته باشد.
خوشبختانه، بیش از 95 درصد این پولیپها خوشخیم (غیرسرطانی) هستند. با این حال، در موارد نادر، به ویژه در زنان یائسه یا زنانی که خونریزی غیرطبیعی پس از یائسگی دارند، ممکن است سرطانی شوند یا به پیشسرطان (هیپرپلازی) تبدیل گردند. به همین دلیل، تشخیص دقیق و پیگیری پزشکی حتی برای پولیپهای کوچک اهمیت زیادی دارد.
علائم اصلی پولیپ رحم
بسیاری از زنان مبتلا به پولیپ رحم هیچ علامت خاصی را تجربه نمیکنند و وجود این زائدهها به صورت اتفاقی در حین معاینات سونوگرافی یا بررسی مشکلات رحم به دلایل دیگر کشف میشود. با این حال، زمانی که پولیپها علامتدار میشوند، شایعترین نشانه آنها خونریزی غیرطبیعی از رحم است.
شایعترین نشانههای پولیپ رحم عبارتند از:
- خونریزی بین دورههای قاعدگی: لکهبینی یا خونریزی نامنظم که در میانه سیکل ماهانه رخ میدهد.
- قاعدگیهای شدید و طولانی (منوراژی): تجربه خونریزی شدید که ممکن است بیش از هفت روز طول بکشد.
- خونریزی پس از یائسگی: هرگونه خونریزی واژینال پس از توقف کامل قاعدگیها یک علامت هشدار جدی است.
- خونریزی پس از رابطه جنسی: لکهبینی یا خونریزی که بلافاصله بعد از نزدیکی اتفاق میافتد.
- ناباروری: مشکل در باردار شدن یا سقط مکرر جنین میتواند از علائم پنهان پولیپ رحم باشد.
- درد یا گرفتگی: برخی زنان ممکن است دردهای مبهم یا گرفتگی در ناحیه زیر شکم را تجربه کنند، اگرچه این علامت کمتر شایع است.
این علائم میتوانند با سایر مشکلات رحم مانند فیبرومها، آدنومیوز یا مشکلات هورمونی همپوشانی داشته باشند. به همین دلیل، تشخیص دقیق توسط پزشک متخصص برای تعیین علت اصلی ضروری است.
چه عواملی باعث ایجاد پولیپ رحم میشوند؟
علت دقیق تشکیل پولیپ رحم هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما نوسانات هورمونی، به ویژه سطح هورمون استروژن، نقش کلیدی در رشد آنها ایفا میکند. استروژن باعث ضخیم شدن لایه اندومتر در هر سیکل قاعدگی میشود و به نظر میرسد رشد بیش از حد این لایه میتواند به تشکیل پولیپها منجر شود.
عوامل خطری که احتمال ابتلا به پولیپ رحم را افزایش میدهند:
- سن: این عارضه در زنان 40 تا 50 ساله (دوران پیشیائسگی) شایعتر است، اما میتواند در هر سنی پس از شروع قاعدگی رخ دهد.
- چاقی: بافت چربی بدن منبع تولید استروژن است و افزایش وزن میتواند سطح این هورمون را بالا ببرد.
- فشار خون بالا: زنانی که فشار خون بالایی دارند، بیشتر در معرض خطر تشکیل پولیپ هستند.
- مصرف داروی تاموکسیفن: این دارو که برای درمان سرطان سینه استفاده میشود، یک عامل خطر شناختهشده برای ایجاد پولیپها است.
- سندروم لینچ یا سندروم کاودن: این سندرومهای ژنتیکی نادر، خطر ابتلا به پولیپ و سرطان اندومتر را افزایش میدهند.
التهاب مزمن در ناحیه رحم و دهانه رحم نیز ممکن است در فرآیند تشکیل این زائدهها نقش داشته باشد.
تأثیر پولیپ رحم بر ناباروری
یکی از نگرانیهای اصلی زنانی که با تشخیص پولیپ رحم مواجه میشوند، تأثیر آن بر قدرت باروری است. پولیپ رحم و ناباروری ارتباط مستقیمی با یکدیگر دارند. این زائدهها میتوانند از طریق چندین مکانیسم، شانس بارداری موفق را کاهش دهند.
مکانیسمهای تأثیرگذاری پولیپ بر باروری:
- ایجاد مانع فیزیکی: پولیپهای بزرگ یا پولیپهایی که در نزدیکی لولههای فالوپ قرار دارند، میتوانند مسیر حرکت اسپرم برای رسیدن به تخمک را مسدود کنند. همچنین ممکن است مانع از ورود تخمک بارور شده از لوله فالوپ به داخل حفره رحم شوند.
- اختلال در لانهگزینی: وجود پولیپ میتواند محیط داخلی رحم را برای پذیرش جنین نامناسب کند. این زائدهها با اشغال فضا و ایجاد التهاب موضعی، از اتصال و لانهگزینی موفق جنین در دیواره رحم (اندومتر) جلوگیری میکنند.
- افزایش خطر سقط جنین: حتی اگر لانهگزینی اتفاق بیفتد، وجود پولیپ ممکن است با مختل کردن جریان خون به جنین در حال رشد یا ایجاد یک محیط التهابی، ریسک سقط جنین در سه ماهه اول بارداری را افزایش دهد.
به همین دلیل، برای زنانی که دچار ناباروری یا سقط مکرر هستند، بررسی حفره رحم برای اطمینان از عدم وجود پولیپها یکی از اولین اقدامات تشخیصی است.
روشهای تشخیص پولیپ رحم
تشخیص دقیق پولیپ رحم با معاینه بالینی امکانپذیر نیست و نیازمند استفاده از تکنیکهای تصویربرداری تخصصی است. پزشک بر اساس علائم و تاریخچه پزشکی شما، یک یا چند مورد از روشهای زیر را برای بررسی مشکلات رحم و تأیید وجود پولیپ توصیه میکند.
- سونوگرافی ترانسواژینال: این روش خط اول تشخیص است. یک پروب سونوگرافی کوچک از طریق واژن وارد میشود تا تصاویری با جزئیات بالا از حفره رحم تهیه کند. با این حال، پولیپهای کوچک ممکن است در سونوگرافی معمولی به وضوح دیده نشوند.
- سونوهیستروگرافی (SIS): این یک نوع سونوگرافی پیشرفته است. در این روش، ابتدا مقداری مایع نمکی استریل از طریق یک کاتتر نازک به داخل رحم تزریق میشود. این مایع دیوارههای رحم را از هم باز کرده و باعث میشود پولیپها به صورت برجستگیهای واضح در تصویر سونوگرافی نمایان شوند. این روش دقت بسیار بالایی در تشخیص پولیپها دارد.
- هیستروسکوپی: این روش هم تشخیصی و هم درمانی است و به عنوان “استاندارد طلایی” برای ارزیابی حفره رحم شناخته میشود. یک تلسکوپ باریک و مجهز به دوربین (هیستروسکوپ) از طریق دهانه رحم وارد رحم میشود. این کار به پزشک اجازه میدهد تا به صورت زنده و مستقیم، تمام فضای داخلی رحم را مشاهده کرده و وجود، اندازه، و محل دقیق پولیپها را بررسی کند.
در صورت مشاهده پولیپ در حین هیستروسکوپی، پزشک میتواند همزمان آن را بردارد (هیستروسکوپی جراحی) و نمونه را برای بررسی پاتولوژی و رد احتمال بدخیمی به آزمایشگاه ارسال کند.
درمان پولیپ رحم: از انتظار تا جراحی
روشهای درمان پولیپ رحم به عوامل مختلفی بستگی دارد: اندازه پولیپ، وجود علائم (بهویژه خونریزی شدید)، تمایل به بارداری، و وجود عوامل خطر برای سرطان.
1. رویکرد انتظار و نظارت (Watchful Waiting)
برای پولیپهای بسیار کوچک (کمتر از 1 سانتیمتر) که هیچ علامتی ایجاد نمیکنند و در زنان بدون ریسک فاکتور سرطان کشف شدهاند، ممکن است پزشک رویکرد نظارت را پیشنهاد دهد. برخی از پولیپهای کوچک ممکن است خودبهخود از بین بروند. در این حالت، معاینات دورهای برای پیگیری وضعیت پولیپ توصیه میشود.
2. درمان دارویی
درمان پولیپ رحم با دارو معمولاً یک راهحل موقت برای کنترل علائم، به ویژه خونریزی غیرطبیعی، است. داروهایی مانند پروژستینها یا آگونیستهای هورمون آزادکننده گنادوتروپین (GnRH) میتوانند با تنظیم سطح هورمونها، به طور موقت اندازه پولیپ را کوچک کرده و خونریزی را کاهش دهند. با این حال، این اثرات معمولاً پس از قطع دارو از بین میروند و پولیپ مجدداً رشد میکند. بنابراین، دارو درمانی یک راهحل قطعی محسوب نمیشود.
3. جراحی برداشتن پولیپ (پولیپکتومی)
جراحی قطعیترین روش درمان پولیپ رحم است. این روش به ویژه در موارد زیر توصیه میشود:
- زمانی که پولیپ باعث ناباروری یا سقط مکرر شده باشد.
- زمانی که علائمی مانند خونریزی شدید و نامنظم وجود دارد.
- برای پولیپهای بزرگ (بزرگتر از 1.5 سانتیمتر).
- در زنان یائسه یا زنانی که عوامل خطر سرطان رحم را دارند.
امروزه، برداشتن پولیپ عمدتاً از طریق هیستروسکوپی جراحی انجام میشود. در این روش کمتهاجمی، جراح با استفاده از هیستروسکوپ، پولیپ را از پایه آن قطع کرده و از رحم خارج میکند. این عمل معمولاً به صورت سرپایی انجام شده و دوره بهبودی آن بسیار کوتاه است. پس از جراحی، شانس بارداری در زنانی که به دلیل پولیپ دچار ناباروری بودهاند، به میزان قابل توجهی افزایش مییابد.
سوالات متداول (FAQ)
1. آیا پولیپ رحم پس از جراحی و برداشتن، دوباره عود میکند؟
بله، احتمال عود پولیپها وجود دارد، اگرچه این اتفاق برای همه رخ نمیدهد. از آنجایی که عامل زمینهای (مانند نوسانات هورمونی) ممکن است همچنان وجود داشته باشد، امکان رشد پولیپهای جدید در آینده منتفی نیست. با این حال، برداشتن کامل پولیپ فعلی، مشکلات ناشی از آن را در کوتاهمدت و میانمدت به طور کامل حل میکند.
2. بهترین زمان برای انجام جراحی هیستروسکوپی برای برداشتن پولیپ چه موقعی است؟
بهترین زمان برای انجام هیستروسکوپی، هفته اول پس از پایان دوره قاعدگی است. در این زمان، لایه اندومتر رحم در نازکترین حالت خود قرار دارد که این امر دید واضحتری از حفره رحم و پولیپ را برای جراح فراهم کرده و عمل برداشتن آن را آسانتر و دقیقتر میکند.
3. آیا میتوان با وجود پولیپ رحم از IUD استفاده کرد؟
این موضوع به اندازه و محل پولیپ بستگی دارد. پولیپهای بزرگ یا پولیپهایی که شکل حفره رحم را تغییر دادهاند، میتوانند مانع از جایگذاری صحیح IUD شوند یا خطر خروج خودبهخودی آن را افزایش دهند. در چنین مواردی، پزشک معمولاً توصیه میکند که ابتدا پولیپ برداشته شود و سپس برای گذاشتن IUD اقدام گردد.
جمعبندی
پولیپ رحم یک عارضه شایع است که میتواند با علائمی چون خونریزی غیرطبیعی و ناباروری، کیفیت زندگی زنان را تحت تأثیر قرار دهد. درک این نکته که این پولیپها عمدتاً خوشخیم هستند اما میتوانند مانعی جدی بر سر راه بارداری باشند، اهمیت تشخیص و درمان بهموقع را دوچندان میکند. با وجود روشهای تشخیصی دقیقی مانند سونوهیستروگرافی و هیستروسکوپی، شناسایی این زائدهها آسانتر از همیشه شده است.
تصمیمگیری برای انتخاب روش درمان پولیپ رحم، چه از طریق نظارت، دارودرمانی یا جراحی، باید با مشورت دقیق پزشک و بر اساس شرایط فردی هر بیمار صورت گیرد. برای زنانی که قصد بارداری دارند، برداشتن پولیپ از طریق هیستروسکوپی نه تنها علائم را برطرف میکند، بلکه با پاکسازی حفره رحم، شانس یک لانهگزینی موفق و بارداری سالم را به طور چشمگیری افزایش میدهد.
