تأثیر فیبروم رحم بر بارداری و روش‌های درمان آن | راهنمای کامل
حسین واثقی
مهر 20، 1404
شنیدن نام «فیبروم رحم» برای بسیاری از زنانی که رویای مادر شدن را در سر دارند، می‌تواند نگران‌کننده باشد. سوالات زیادی به سرعت در ذهن شکل می‌گیرد: آیا با داشتن فیبروم میتوان باردار شد؟ این توده‌ها چه تاثیری بر سلامت جنین و روند بارداری دارند؟ آیا نیاز به جراحی هست؟ خبر خوب این است که بسیاری از زنان مبتلا به فیبروم، بارداری کاملاً طبیعی و موفقی را تجربه می‌کنند. با این حال، حقیقت این است که فیبروم رحم و تاثیر آن بر بارداری موضوعی پیچیده است که به عوامل متعددی از جمله اندازه، تعداد و به خصوص محل قرارگیری فیبروم بستگی دارد.
این مقاله به طور کامل و دقیق به بررسی این موضوع می‌پردازد. ما به شما کمک می‌کنیم تا درک روشنی از انواع فیبروم‌ها، مکانیسم تاثیر آن‌ها بر باروری، و گزینه‌های درمانی موجود پیدا کنید.
فیبروم رحم چیست؟
فیبروم‌های رحمی (که به آن‌ها لیومیوم یا میوم نیز گفته می‌شود) توده‌های عضلانی غیرسرطانی (خوش‌خیم) هستند که در دیواره رحم رشد می‌کنند. این توده‌ها بسیار شایع هستند و تخمین زده می‌شود که تا 70-80 درصد زنان تا سن 50 سالگی حداقل یک فیبروم داشته باشند. اغلب این فیبروم‌ها کوچک هستند و هیچ علامتی ایجاد نمی‌کنند و فرد حتی از وجود آن‌ها بی‌خبر است. اما گاهی اوقات، بسته به شرایط، می‌توانند باعث بروز علائم و مشکلاتی شوند.
برخلاف تصور عمومی، فیبروم‌ها با سرطان رحم ارتباط حتمی وجود ندارند و ریسک سرطانی شدن آن‌ها بسیار ناچیز است. این توده‌ها از جنس بافت عضلانی صاف و فیبروزی خود رحم هستند و می‌توانند از اندازه‌ای به کوچکی یک دانه عدس تا بزرگی یک گریپ‌فروت یا حتی بزرگتر متغیر باشند.
انواع فیبروم رحمی و اهمیت محل قرارگیری آن‌ها
برای درک فیبروم رحم و تاثیر آن بر بارداری، شناخت انواع آن بر اساس محل قرارگیری‌شان در رحم حیاتی است. این طبقه‌بندی مهم‌ترین عامل در تعیین پتانسیل فیبروم برای ایجاد مشکل در باروری است.
1. فیبروم ساب‌موکوزال (Submucosal)
این نوع فیبروم درست در زیر لایه داخلی رحم (آندومتر) رشد می‌کند و به داخل حفره رحم برآمده می‌شود. فیبروم ساب موکوزال حتی اگر کوچک باشد، مشکل‌سازترین نوع برای بارداری محسوب می‌شود.
- چرا مشکل‌ساز است؟ این فیبروم‌ها مستقیماً فضای لانه‌گزینی جنین را اشغال می‌کنند. آن‌ها می‌توانند با تغییر شکل حفره رحم، مانع از چسبیدن صحیح جنین به دیواره رحم شوند (اختلال در لانه گزینی). همچنین جریان خون به آندومتر را مختل کرده و ریسک سقط جنین را به شدت افزایش می‌دهند.
2. فیبروم اینترامورال (Intramural)
فیبروم اینترامورال شایع‌ترین نوع است و در داخل دیواره عضلانی رحم رشد می‌کند. تاثیر این نوع فیبروم بر بارداری کاملاً به اندازه و نزدیکی آن به حفره رحم بستگی دارد.
- چه زمانی مشکل‌ساز است؟ فیبروم‌های اینترامورال کوچک که دور از حفره رحم قرار دارند، معمولاً مشکلی ایجاد نمی‌کنند. اما اگر این فیبروم‌ها بزرگ شوند (معمولاً بزرگتر از 4-5 سانتی‌متر)، می‌توانند با فشار آوردن به حفره رحم، شکل آن را تغییر دهند، جریان خون به رحم را مختل کنند یا حتی لوله‌های فالوپ را مسدود نمایند. این موارد می‌توانند تاثیر بر لانه گزینی داشته باشند و شانس موفقیت IVF را کاهش دهند.
3. فیبروم ساب‌سروزال (Subserosal)
این فیبروم‌ها روی سطح خارجی رحم رشد کرده و به سمت خارج (به سمت حفره لگن) برآمده می‌شوند. در بیشتر موارد، فیبروم ساب سروزال تاثیری بر باروری ندارد، زیرا با حفره داخلی رحم و آندومتر تماسی ندارد.
- چه زمانی مشکل‌ساز است؟ تنها در صورتی که این فیبروم‌ها بسیار بزرگ شوند و به لوله‌های فالوپ یا تخمدان‌ها فشار بیاورند، ممکن است به صورت فیزیکی مانع از رسیدن تخمک به رحم شوند. نوع خاصی از این فیبروم‌ها که پایه‌دار (Pedunculated) هستند، ممکن است دچار پیچ‌خوردگی شده و درد حاد ایجاد کنند، اما تاثیر مستقیمی بر خود فرآیند لقاح و لانه‌گزینی ندارند.
فیبروم چگونه بر باروری و بارداری تاثیر می‌گذارد؟
حال که با انواع فیبروم آشنا شدیم، بیایید مکانیسم‌های دقیق تاثیر آن‌ها را بررسی کنیم. آیا با داشتن فیبروم میتوان باردار شد؟ بله، اما بسته به نوع و اندازه فیبروم، ممکن است با چالش‌هایی روبرو شوید:
- اختلال در لانه‌گزینی جنین: این مهم‌ترین مکانیسم است، به ویژه در مورد فیبروم ساب موکوزال. با تغییر شکل حفره رحم و ایجاد یک سطح ناهموار و ملتهب، این فیبروم‌ها محیط رحم را برای پذیرش جنین نامناسب می‌کنند.
- انسداد لوله‌های فالوپ: فیبروم‌های بزرگ اینترامورال یا ساب‌سروزال که در نزدیکی دهانه لوله‌های فالوپ قرار دارند، می‌توانند مسیر عبور اسپرم به سمت تخمک یا مسیر بازگشت جنین به رحم را مسدود کنند.
- کاهش جریان خون به رحم: فیبروم‌های بزرگ می‌توانند عروق خونی اصلی رحم را تحت فشار قرار دهند. کاهش جریان خون به آندومتر به معنای تغذیه ناکافی برای جنین در حال رشد است که این خود ریسک سقط و زایمان زودرس را افزایش می‌دهد.
- ایجاد التهاب مزمن در رحم: حضور فیبروم می‌تواند یک پاسخ التهابی مزمن در آندومتر ایجاد کند که محیط بیوشیمیایی رحم را برای لانه‌گزینی نامساعد می‌سازد.
علائم فیبروم بزرگ که نباید نادیده گرفته شوند
بسیاری از فیبروم‌ها بدون علامت هستند. اما اگر فیبروم‌ها بزرگ شوند یا در مکان نامناسبی قرار گیرند، می‌توانند علائم زیر را ایجاد کنند که نیاز به بررسی دارند:
- خونریزی‌های قاعدگی بسیار شدید و طولانی‌مدت (منوراژی)
- درد یا فشار در ناحیه لگن و پایین شکم
- احساس پری یا سنگینی در شکم
- تکرر ادرار به دلیل فشار فیبروم بر مثانه
- یبوست به دلیل فشار بر روده
- درد هنگام رابطه جنسی
- درد در ناحیه کمر
این علائم فیبروم های با اندازه بزرگ نه تنها کیفیت زندگی را تحت تاثیر قرار می‌دهند، بلکه می‌توانند نشانه‌ای از وجود فیبرومی باشند که ممکن است بر باروری شما نیز تأثیرگذار باشد.
روش های درمان فیبروم رحم
اگر فیبروم شما کوچک است، علامتی ایجاد نمی‌کند و در محلی قرار دارد که مزاحمتی برای بارداری ایجاد نمی‌کند (مانند فیبروم ساب سروزال کوچک)، معمولاً پزشک رویکرد “صبر و نظارت” (Watchful waiting) را در پیش می‌گیرد. اما اگر فیبروم باعث ایجاد علائم شدید شده یا به عنوان عاملی برای ناباروری یا سقط مکرر تشخیص داده شود، گزینه‌های درمانی مطرح می‌شوند.
درمان فیبروم بدون جراحی
برخی روش‌های دارویی می‌توانند به کنترل علائم فیبروم کمک کنند، اما باید بدانید که این روش‌ها فیبروم را از بین نمی‌برند و معمولاً برای زنانی که قصد بارداری فوری ندارند، مناسب‌تر هستند. این داروها اغلب با توقف موقت چرخه‌های هورمونی کار می‌کنند و بنابراین در حین مصرف آن‌ها نمی‌توان باردار شد. هدف اصلی آن‌ها کوچک کردن فیبروم قبل از جراحی یا کنترل خونریزی است.
از طرفی، روش‌هایی مانند آمبولیزاسیون شریان رحمی (UAE) که شامل مسدود کردن عروق خونی فیبروم است، برای زنانی که قصد بارداری در آینده را دارند، توصیه نمی‌شود، زیرا می‌تواند به خون‌رسانی کلی رحم آسیب رسانده و ذخیره تخمدان را کاهش دهد.
عمل برداشتن فیبروم (میومکتومی)
برای زنانی که به دلیل وجود فیبروم دچار ناباروری یا سقط مکرر شده‌اند و قصد بارداری دارند، عمل برداشتن فیبروم (میومکتومی) بهترین و مؤثرترین گزینه درمانی است. در این جراحی، فقط توده فیبروم برداشته شده و رحم به طور کامل حفظ و ترمیم می‌شود.
تصمیم گیری برای جراحی قبل از IVF یا اقدام به بارداری طبیعی یک مرحله حیاتی است. معمولاً در شرایط زیر، میومکتومی قویاً توصیه می‌شود:
- وجود فیبروم ساب موکوزال در هر اندازه‌ای.
- وجود فیبروم اینترامورال بزرگ (معمولاً بالای 4-5 سانتی‌متر) که باعث تغییر شکل حفره رحم شده باشد.
- در موارد ناباروری با علت نامشخص که فیبروم تنها یافته غیرطبیعی موجود است.
انواع روش‌های میومکتومی عبارتند از:
- میومکتومی هیستروسکوپیک: برای برداشتن فیبروم ساب موکوزال. در این روش، یک ابزار تلسکوپی نازک (هیستروسکوپ) از طریق واژن و دهانه رحم وارد حفره رحم شده و فیبروم بدون هیچ برشی روی شکم تراشیده و خارج می‌شود. این روش کم‌تجاهمی‌ترین نوع جراحی است و دوره نقاهت بسیار کوتاهی دارد.
- میومکتومی لاپاراسکوپیک یا رباتیک: برای برداشتن فیبروم‌های اینترامورال و ساب‌سروزال. جراح از طریق چند برش کوچک روی شکم، ابزارهای جراحی و یک دوربین را وارد کرده و فیبروم را خارج می‌کند. دوره نقاهت کوتاه‌تر و درد کمتری نسبت به جراحی باز دارد.
- میومکتومی باز (لاپاراتومی): برای فیبروم‌های بسیار بزرگ، متعدد یا با دسترسی دشوار. در این روش، یک برش بزرگتر (شبیه سزارین) روی شکم داده می‌شود. این روش به جراح کنترل بیشتری می‌دهد اما دوره نقاهت طولانی‌تری دارد.
پس از عمل برداشتن فیبروم (میومکتومی)، پزشک معمولاً توصیه می‌کند که بین 3 تا 6 ماه برای ترمیم کامل دیواره رحم صبر کنید و سپس برای بارداری اقدام نمایید.
فیبروم در دوران بارداری
اگر با وجود فیبروم باردار شدید، در اکثر موارد بارداری بدون مشکل پیش می‌رود. با این حال، باید تحت نظارت دقیق‌تری باشید. فیبروم‌ها در دوران بارداری به دلیل افزایش سطح هورمون‌ها و جریان خون، ممکن است رشد کنند.
مهم‌ترین ریسک‌های مرتبط با فیبروم در دوران بارداری عبارتند از:
- درد: شایع‌ترین عارضه است و معمولاً به دلیل رشد سریع فیبروم و نرسیدن خون کافی به مرکز آن (دژنراسیون) رخ می‌دهد.
- افزایش ریسک سقط جنین: به ویژه اگر فیبروم در نزدیکی محل جفت قرار داشته باشد.
- زایمان زودرس: فیبروم‌های بزرگ می‌توانند باعث انقباضات زودرس رحمی شوند.
- محدودیت رشد جنین (IUGR): اگر فیبروم فضای زیادی را اشغال کند یا جریان خون به جفت را مختل نماید.
- قرارگیری غیرطبیعی جنین: فیبروم می‌تواند مانع از قرار گرفتن سر جنین به سمت پایین شود (وضعیت بریچ).
- افزایش احتمال سزارین: به دلایلی مانند وضعیت غیرطبیعی جنین یا انسداد کانال زایمان.
نتیجه‌گیری
فیبروم رحم و تاثیر آن بر بارداری یک موضوع سیاه و سفید نیست. در حالی که بسیاری از زنان بدون هیچ مشکلی باردار می‌شوند، برای برخی دیگر، فیبروم‌ها می‌توانند یک مانع جدی باشند. کلید موفقیت در تشخیص دقیق، درک کامل از شرایط فردی و همکاری نزدیک با یک متخصص زنان باتجربه است. به طور خلاصه، محل قرارگیری فیبروم مهم‌تر از اندازه آن است؛ یک فیبروم ساب موکوزال کوچک می‌تواند بسیار مشکل‌سازتر از یک فیبروم ساب سروزال بزرگ باشد.
اگر شما مبتلا به فیبروم هستید و قصد بارداری دارید، اولین قدم انجام یک سونوگرافی دقیق برای ارزیابی کامل اندازه، تعداد و به خصوص محل فیبروم‌هاست. اگر فیبروم شما از نوعی است که می‌تواند مانع بارداری شود یا ریسک سقط و زایمان زودرس را بالا ببرد، عمل برداشتن فیبروم (میومکتومی) یک گزینه درمانی بسیار مؤثر برای بازگرداندن شانس باروری شماست. این تصمیم باید پس از مشاوره کامل با پزشک و سنجیدن تمام جوانب گرفته شود. به بدن خود گوش دهید، علائم را جدی بگیرید و با کسب اطلاعات صحیح، قدرتمندترین گام را به سوی تحقق رویای مادر شدن بردارید.
