مراحل رحم اجاره‌ای از قرارداد تا زایمان (صفر تا صد ۱۴۰۴)

عطا صفرنژاد 08 آذر 1404

خلاصه مقاله را به صورت صوتی گوش کنید

تصمیم برای فرزندآوری از طریق رحم جایگزین، نیازمند آگاهی کامل از هر گام است تا با اطمینان طی شود. این راهنمای کامل رحم اجاره ای، تمامی مراحل انجام رحم اجاره‌ای از قرارداد تا زایمان را به صورت شفاف و گام به گام تشریح می‌کند تا زوجین متقاضی (والدین بیولوژیک) و فرد اهداکننده رحم (مادر جایگزین) دیدی روشن از این فرآیند داشته باشند.

این مقاله به شما کمک می‌کند تا بدانید اولین قدم برای رحم اجاره ای چیست، با مراحل قانونی رحم جایگزین آشنا شوید، و تخمینی از هزینه های هر مرحله به دست آورید.

گام اول: مشاوره اولیه و ارزیابی‌های پزشکی

اولین و حیاتی‌ترین قدم، مراجعه به یک مرکز درمان ناباروری معتبر است. در این مرحله، تیم پزشکی شرایط زوجین متقاضی را به دقت ارزیابی می‌کند تا مشخص شود آیا رحم جایگزین انتخاب خوبی برای آنها هست یا خیر.

• ارزیابی پزشکی زوجین: متخصص زنان شرایط پزشکی مادر بیولوژیک را بررسی می‌کند. دلایلی مانند برداشتن رحم (هیسترکتومی)، ناهنجاری‌های مادرزادی رحم، بیماری‌های زمینه‌ای جدی (مانند بیماری قلبی یا کلیوی شدید که بارداری را خطرناک می‌کند) یا سقط‌های مکرر، می‌تواند کاندیداتوری برای رحم جایگزین را تأیید کند. همزمان، پدر بیولوژیک نیز برای اطمینان از کیفیت اسپرم، آزمایش اسپرموگرام را انجام می‌دهد.
• مشاوره ژنتیک و روانشناسی: این جلسات برای بررسی هرگونه ریسک ژنتیکی احتمالی و همچنین آماده‌سازی روانی زوجین برای چالش‌های پیش رو ضروری است. تیم مشاوره به زوجین کمک می‌کند تا با جنبه‌های عاطفی این فرآیند کنار بیایند و تصمیم‌گیری آگاهانه‌ای داشته باشند.

گام دوم: انتخاب مادر جایگزین (فرد اهداکننده رحم)

انتخاب مادر جایگزین یکی از مهم‌ترین بخش‌های این فرآیند است. این انتخاب می‌تواند از طریق معرفی مراکز درمان ناباروری یا آشنایان مورد اعتماد صورت گیرد. فردی که به عنوان مادر جایگزین انتخاب می‌شود، باید مجموعه‌ای از شرایط پزشکی، روانشناختی و اجتماعی را داشته باشد.

معیارهای کلیدی برای انتخاب مادر جایگزین:

1. سلامت جسمانی کامل: فرد باید از سلامت عمومی برخوردار بوده و هیچ بیماری مزمن یا عفونی (مانند هپاتیت و HIV) نداشته باشد.
2. سابقه بارداری و زایمان موفق: داشتن حداقل یک بارداری و زایمان موفق و بدون عارضه، نشان‌دهنده توانایی رحم برای حمل یک جنین سالم است.
3. شرایط سنی مناسب: معمولاً سنین بین 21 تا 40 سال برای این فرآیند مناسب در نظر گرفته می‌شود.
4. سلامت روانشناختی: فرد باید از نظر روانی در وضعیت پایداری باشد و انگیزه‌های خود را برای این کار به روشنی درک کند. ارزیابی روانشناختی برای اطمینان از آمادگی او برای واگذاری نوزاد پس از تولد، الزامی است.
5. سبک زندگی سالم: عدم مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر از شروط اصلی است.
6. حمایت خانوادگی: رضایت و حمایت همسر (در صورت تأهل) نقش بسیار مهمی در موفقیت این فرآیند دارد.

پس از انتخاب اولیه، مادر جایگزین تحت معاینات کامل پزشکی شامل سونوگرافی رحم، آزمایش‌های خون و بررسی‌های عفونی قرار می‌گیرد تا سلامت او برای میزبانی از جنین کاملاً تأیید شود.

گام سوم: تنظیم قرارداد حقوقی رحم اجاره‌ای

پس از تأیید نهایی طرفین، نوبت به مراحل قانونی رحم جایگزین می‌رسد. تنظیم قرارداد حقوقی جامع و دقیق، سنگ بنای این فرآیند است و از بروز هرگونه اختلاف در آینده جلوگیری می‌کند. این قرارداد باید توسط یک وکیل متخصص در امور باروری و خانواده تنظیم شود و به امضای زوجین متقاضی و مادر جایگزین (و همسرش) برسد.

موارد مهمی که در قرارداد رحم اجاره‌ای قید می‌شود:

• تعهدات مالی: ذکر دقیق تمام هزینه های هر مرحله، از جمله مبلغ توافقی برای مادر جایگزین، هزینه‌های پزشکی، بیمه، پوشاک دوران بارداری و…
• مراقبت‌های دوران بارداری: تعیین مسئولیت‌ها در قبال ویزیت‌های پزشکی، آزمایش‌ها، و رعایت سبک زندگی سالم توسط مادر جایگزین.
• محل و نوع زایمان: هماهنگی در مورد بیمارستان محل زایمان و تصمیم‌گیری درباره زایمان طبیعی یا سزارین (در صورت لزوم پزشکی).
• حفظ حریم خصوصی: تعهدات طرفین در مورد محرمانه نگه داشتن اطلاعات.
• والدین قانونی نوزاد: تصریح کامل مبنی بر اینکه زوجین متقاضی، والدین قانونی نوزاد هستند و مادر جایگزین هیچ‌گونه حق یا مسئولیت والدینی نخواهد داشت.
• شرایط فسخ یا اتفاقات پیش‌بینی‌نشده: تعیین تکلیف در شرایطی مانند سقط جنین، بارداری چندقلویی یا بروز مشکلات پزشکی.

این قرارداد به دادگاه خانواده ارائه شده و پس از تأیید قاضی، وجاهت قانونی پیدا می‌کند. این حکم قضایی، سندی محکم برای صدور شناسنامه به نام والدین بیولوژیک است.

گام چهارم: آماده‌سازی رحم و سیکل IVF (لقاح آزمایشگاهی)

این مرحله، بخش اصلی پزشکی فرآیند است و به هماهنگی دقیق بین سیکل‌های قاعدگی مادر بیولوژیک (و آماده سازی برای IVF)(یا اهداکننده تخمک) و مادر جایگزین نیاز دارد.

1. تحریک تخمک‌گذاری (مادر بیولوژیک): مادر بیولوژیک داروهای هورمونی تزریقی دریافت می‌کند تا تخمدان‌هایش برای تولید چندین تخمک بالغ تحریک شوند. این فرآیند حدود 10 تا 14 روز طول می‌کشد و با سونوگرافی‌های منظم نظارت می‌شود.
2. آماده‌سازی رحم (مادر جایگزین): همزمان، مادر جایگزین نیز داروهای هورمونی (استروژن و پروژسترون) دریافت می‌کند تا پوشش داخلی رحم (اندومتر) ضخیم و آماده پذیرش جنین شود.
3. تخمک‌کشی (پانکچر): پس از بلوغ تخمک‌ها، طی یک عمل سرپایی کوتاه و با بیهوشی سبک، تخمک‌ها از تخمدان‌های مادر بیولوژیک خارج می‌شوند.
4. لقاح و تشکیل جنین: در آزمایشگاه جنین‌شناسی، تخمک‌ها با اسپرم پدر بیولوژیک ترکیب شده و فرآیند لقاح انجام می‌شود. جنین‌های تشکیل‌شده برای 3 تا 5 روز در محیط کشت آزمایشگاه رشد می‌کنند.

گام پنجم: انتقال جنین به رحم مادر جایگزین

انتقال جنین یک فرآیند ساده و بدون درد است که حدود 3 تا 5 روز پس از تخمک‌کشی انجام می‌شود. جنین‌شناس، یک یا دو جنین با بهترین کیفیت را انتخاب کرده و متخصص زنان با استفاده از یک کاتتر بسیار نازک، آن‌ها را از طریق واژن به داخل حفره رحم مادر جایگزین منتقل می‌کند.

پس از انتقال، مادر جایگزین برای چند ساعت استراحت کرده و داروهای پروژسترون را برای حمایت از لانه‌گزینی جنین و بارداری ادامه می‌دهد. این داروها به حفظ بارداری در هفته‌های اولیه کمک می‌کنند.

گام ششم: آزمایش بارداری و تأیید تشکیل قلب جنین

حدود 10 تا 14 روز پس از انتقال جنین، آزمایش بارداری از طریق اندازه‌گیری هورمون hCG در خون مادر جایگزین انجام می‌شود. اگر نتیجه مثبت باشد، این یک خبر فوق‌العاده هیجان‌انگیز برای همه طرفین است.

• تکرار آزمایش: آزمایش خون معمولاً 48 ساعت بعد تکرار می‌شود تا از افزایش طبیعی سطح هورمون و روند صحیح بارداری اطمینان حاصل شود.
• اولین سونوگرافی: حدود 2 تا 3 هفته پس از مثبت شدن آزمایش، اولین سونوگرافی برای مشاهده ساک حاملگی و تأیید تشکیل قلب جنین انجام می‌شود. شنیدن صدای قلب جنین، لحظه‌ای بسیار عاطفی و نقطه عطفی در این سفر است.

گام هفتم: مراقبت‌های دوران بارداری

پس از تأیید بارداری، مادر جایگزین رسماً وارد دوره بارداری می‌شود. مراقبت‌های دوران بارداری تحت نظر متخصص زنان و زایمان و با هماهنگی کامل زوجین متقاضی انجام می‌گیرد. این مراقبت‌ها شامل:

• ویزیت‌های منظم ماهانه: برای بررسی رشد جنین و سلامت مادر جایگزین.
• سونوگرافی‌ها و غربالگری‌ها: انجام سونوگرافی‌های استاندارد (مانند NT و آنومالی اسکن) و آزمایش‌های غربالگری ژنتیکی برای اطمینان از سلامت جنین.
• حمایت عاطفی و مالی: زوجین متقاضی موظف به تأمین هزینه‌های توافق‌شده و ارائه حمایت عاطفی به مادر جایگزین در طول این 9 ماه هستند. حضور آن‌ها در برخی از ویزیت‌های مهم می‌تواند این ارتباط را تقویت کند.

گام هشتم: هماهنگی با بیمارستان و آمادگی برای زایمان

با نزدیک شدن به زمان زایمان، هماهنگی‌های نهایی انجام می‌شود.

• هماهنگی با بیمارستان: زوجین متقاضی و مادر جایگزین باید بیمارستان محل زایمان را مشخص کنند. تیم حقوقی زوجین حکم دادگاه را به بیمارستان ارائه می‌دهد تا پرسنل در جریان قرار بگیرند که نوزاد پس از تولد باید به والدین بیولوژیک تحویل داده شود.
• برنامه زایمان (Birth Plan): تدوین یک برنامه مشخص برای روز زایمان، از جمله اینکه چه کسانی در اتاق زایمان حضور داشته باشند، به کاهش استرس کمک می‌کند.

گام نهم: تولد نوزاد و تحویل به والدین

روز تولد نوزاد، اوج این سفر طولانی و احساسی است. پس از زایمان، نوزاد برای بررسی‌های اولیه توسط متخصص اطفال معاینه شده و سپس به آغوش والدین بیولوژیک خود سپرده می‌شود. این لحظه، تحقق رؤیایی است که همه طرفین برای آن تلاش کرده‌اند.

بسیاری از والدین از مادر جایگزین می‌خواهند که در صورت تمایل، اولین شیردهی را با آغوز (شیر اولیه که سرشار از آنتی‌بادی است) انجام دهد. این تصمیم کاملاً شخصی و توافقی است.

گام دهم: صدور شناسنامه و مراحل پس از زایمان

با در دست داشتن گواهی ولادت صادر شده از بیمارستان و حکم قطعی دادگاه، والدین بیولوژیک به اداره ثبت احوال مراجعه کرده و برای صدور شناسنامه نوزاد به نام خودشان اقدام می‌کنند.

دوران پس از زایمان نیز اهمیت زیادی دارد. مادر جایگزین نیاز به مراقبت‌های جسمی و عاطفی برای بهبودی دارد. حفظ ارتباط محترمانه و قدردانی از فداکاری او، بخش مهمی از پایان خوش این فرآیند است.

پروسه رحم جایگزین چقدر طول میکشد؟

کل پروسه رحم جایگزین چقدر طول میکشد به عوامل مختلفی بستگی دارد، اما به طور متوسط می‌توان زمان‌بندی زیر را در نظر گرفت:

• مشاوره، ارزیابی و انتخاب مادر جایگزین: 1 تا 6 ماه
• مراحل قانونی و عقد قرارداد: 1 تا 2 ماه
• سیکل IVF، انتقال جنین و انتظار برای نتیجه: 1 تا 2 ماه
• دوران بارداری: 9 ماه

بنابراین، از اولین قدم برای رحم اجاره ای تا تولد نوزاد، این فرآیند معمولاً بین 13 تا 19 ماه به طول می‌انجامد.

سوالات متداول (FAQ)

1. در صورت شکست در اولین انتقال جنین چه اتفاقی می‌افتد؟

شکست در اولین تلاش IVF امری غیرمعمول نیست. اگر جنین‌های منجمد دیگری از سیکل قبلی موجود باشد، می‌توان انتقال جنین را در سیکل بعدی مادر جایگزین تکرار کرد. در غیر این صورت، ممکن است نیاز به تکرار کامل سیکل IVF (تحریک تخمک‌گذاری و تخمک‌کشی) باشد. شرایط مربوط به تکرار تلاش‌ها معمولاً در قرارداد اولیه پیش‌بینی می‌شود.

2. آیا مادر جایگزین از نظر ژنتیکی با نوزاد ارتباطی دارد؟

خیر. در روش رحم جایگزین حامل (Gestational Surrogacy) که در ایران رایج است، از تخمک مادر بیولوژیک و اسپرم پدر بیولوژیک استفاده می‌شود. مادر جایگزین صرفاً میزبان جنین است و هیچ ارتباط ژنتیکی با نوزاد ندارد.

3. تفاوت اصلی بین رحم اجاره‌ای و اهدای جنین چیست؟

در رحم اجاره‌ای، حداقل یکی از والدین (معمولاً هر دو) از نظر ژنتیکی با نوزاد مرتبط است. اما در اهدای جنین، جنین حاصل از تخمک و اسپرم یک زوج دیگر به رحم زن متقاضی (که توانایی حمل بارداری را دارد) منتقل می‌شود و هیچ ارتباط ژنتیکی بین نوزاد و والدین گیرنده وجود ندارد.

4. آیا زوجین متقاضی می‌توانند در طول بارداری با مادر جایگزین در ارتباط باشند؟

بله، این امر بسیار توصیه می‌شود. ایجاد یک رابطه محترمانه و حمایتی، به سلامت روان مادر جایگزین و همچنین ایجاد دلبستگی اولیه والدین با جنین کمک می‌کند. میزان و نحوه این ارتباطات باید با توافق طرفین و مطابق با قرارداد باشد.

جمع‌بندی نهایی

مراحل انجام رحم اجاره‌ای از قرارداد تا زایمان یک مسیر چندوجهی است که نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و همکاری نزدیک بین تیم پزشکی، تیم حقوقی، زوجین متقاضی و مادر جایگزین است. هر گام، از مشاوره اولیه گرفته تا لحظه تولد نوزاد، اهمیت خاص خود را دارد. با درک کامل این مراحل و انتخاب یک تیم حرفه‌ای می‌توان این مسیر را برای خود هموار کرد.