فریز تخمک و اسپرم | سرمایه‌گذاری هوشمند برای آینده

عطا صفرنژاد 05 آذر 1404

خلاصه مقاله را به صورت صوتی گوش کنید

حفظ باروری از طریق فریز تخمک و اسپرم، دیگر یک مفهوم دور از دسترس یا مختص شرایط خاص پزشکی نیست؛ بلکه یک انتخاب برای مدیریت آینده فرزندآوری است. امروزه، زنان و مردان بسیاری به دلایل مختلف، از جمله تمرکز بر تحصیلات، پیشرفت شغلی، یا پیدا نکردن شریک زندگی مناسب، تصمیم به تعویق انداختن فرزندآوری می‌گیرند. این تصمیم، هرچند منطقی، با یک چالش بیولوژیک بزرگ روبروست: کاهش طبیعی کیفیت و کمیت سلول‌های جنسی (تخمک و اسپرم) با افزایش سن. فریز تخمک و اسپرم این امکان را فراهم می‌کند که زمان را متوقف کرده و با ذخیره‌سازی سلول‌های جنسی جوان و سالم، شانس باروری موفق را برای آینده تضمین کنید.

این مقاله به صورت جامع به بررسی فرآیند حفظ باروری می‌پردازد. ما به تمام جنبه‌های مهم، از دلایل اجتماعی و پزشکی گرفته تا جزئیات فرآیند فریز تخمک و انجماد اسپرم، خواهیم پرداخت. همچنین به سوالات کلیدی مانند بهترین سن برای فریز تخمک، هزینه انجماد تخمک و اهمیت حیاتی حفظ باروری قبل از شیمی درمانی پاسخ خواهیم داد تا شما بتوانید با دیدی باز و اطلاعات کامل، برای آینده خود برنامه‌ریزی کنید.

حفظ باروری چیست و چرا اهمیت دارد؟

حفظ باروری (Fertility Preservation) به مجموعه‌ای از روش‌های پزشکی گفته می‌شود که به افراد امکان می‌دهد توانایی بچه‌دار شدن خود را برای آینده ذخیره کنند. این فرآیند شامل انجماد و نگهداری سلول‌های جنسی (تخمک و اسپرم)، بافت‌های تولیدمثلی (بافت تخمدان و بیضه) یا حتی جنین برای استفاده در زمان مناسب است. اهمیت این تکنولوژی در این است که به افراد کنترل بیشتری بر زمان‌بندی زندگی‌شان می‌دهد و نگرانی‌های مربوط به “ساعت بیولوژیک بدن” را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد.

افزایش سن، بزرگترین دشمن باروری طبیعی است. در زنان، کیفیت و کمیت تخمک‌ها پس از 35 سالگی به شدت کاهش می‌یابد و این روند پس از 40 سالگی سرعت بیشتری می‌گیرد. در مردان نیز، اگرچه این کاهش تدریجی‌تر است، اما افزایش سن پدر با افزایش ریسک برخی اختلالات ژنتیکی در فرزندان مرتبط است. حفظ باروری این امکان را می‌دهد که بهترین سلول‌های جنسی خود را در بهترین سن بیولوژیک فریز کرده و هر زمان که شرایط زندگی شما برای فرزندآوری مهیا بود، از آن‌ها استفاده کنید.

دلایل اصلی برای حفظ باروری

افراد به دو دسته کلی از دلایل برای حفظ باروری روی می‌آورند: دلایل پزشکی و دلایل اجتماعی (انتخابی). درک این دلایل به شما کمک می‌کند تا ببینید آیا این گزینه برای شرایط شما مناسب است یا خیر.

1. حفظ باروری به دلایل پزشکی

این دلایل به شرایطی اطلاق می‌شود که یک بیماری یا درمان آن، پتانسیل باروری فرد را تهدید می‌کند. در این موارد، حفظ باروری یک ضرورت پزشکی برای حفظ شانس آینده فرزندآوری است.

• حفظ باروری قبل از شیمی درمانی و رادیوتراپی: این مورد، یکی از حیاتی‌ترین کاربردهای حفظ باروری است. درمان‌های سرطان مانند شیمی‌درمانی و پرتودرمانی (به‌ویژه در ناحیه لگن) می‌توانند به تخمدان‌ها و بیضه‌ها آسیب جدی وارد کرده و منجر به ناباروری دائمی شوند. انجام فریز تخمک یا انجماد اسپرم قبل از شروع درمان، به بیماران سرطانی این امید را می‌دهد که پس از بهبودی بتوانند خانواده خود را تشکیل دهند.
• جراحی‌های لگنی: برخی جراحی‌ها که شامل برداشتن تخمدان‌ها (اوفورکتومی) یا بیضه‌ها (ارکیکتومی) می‌شوند، فرد را برای همیشه نابارور می‌کنند. انجماد سلول‌های جنسی قبل از این جراحی‌ها تنها راه حفظ قدرت باروری است.
• بیماری‌های خودایمنی: بیماری‌هایی مانند لوپوس یا آرتریت روماتوئید که نیازمند درمان با داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی (مشابه برخی داروهای شیمی‌درمانی) هستند، می‌توانند بر باروری تأثیر منفی بگذارند.
• نارسایی زودرس تخمدان (POI): زنانی که سابقه خانوادگی یائسگی زودرس دارند یا در معرض ریسک نارسایی زودرس تخمدان هستند، می‌توانند با فریز تخمک از توانایی باروری خود محافظت کنند.
• اختلالات ژنتیکی: برخی شرایط ژنتیکی مانند سندرم ترنر می‌توانند منجر به از دست رفتن سریع عملکرد تخمدان شوند.

2. حفظ باروری به دلایل اجتماعی (انتخابی)

این دلایل به انتخاب‌های سبک زندگی و شرایط شخصی افراد مربوط می‌شود و امروزه به رایج‌ترین انگیزه برای حفظ باروری، به‌ویژه در میان زنان، تبدیل شده است.

• تمرکز بر تحصیل و شغل: بسیاری از زنان و مردان ترجیح می‌دهند ابتدا به ثبات تحصیلی و شغلی برسند و سپس برای فرزندآوری اقدام کنند. فریز تخمک و اسپرم این فشار زمانی را از روی دوش آن‌ها برمی‌دارد.
• عدم وجود شریک زندگی مناسب: پیدا کردن فرد مناسب برای تشکیل خانواده زمان‌بر است. فریز تخمک برای مجردها یک گزینه فوق‌العاده است که به زنان این امکان را می‌دهد تا بدون نگرانی از افزایش سن، منتظر زمان و فرد مناسب بمانند.
• دلایل شخصی و سبک زندگی: برخی افراد به سادگی در سنین جوانی آمادگی روحی و روانی برای پذیرش مسئولیت والد شدن را ندارند و می‌خواهند این مرحله از زندگی را به زمانی که احساس آمادگی بیشتری می‌کنند موکول کنند.

فرآیند فریز تخمک (انجماد اووسیت) به صورت گام به گام

فرآیند فریز تخمک یک پروسه چند مرحله‌ای است که معمولاً حدود دو هفته زمان می‌برد. این فرآیند شباهت زیادی به مراحل اولیه لقاح آزمایشگاهی (IVF) دارد و شامل مشاوره، تحریک تخمدان، استخراج تخمک و در نهایت انجماد است.

گام اول: مشاوره و ارزیابی اولیه

همه چیز با یک جلسه مشاوره با متخصص ناباروری آغاز می‌شود. در این جلسه، پزشک سابقه پزشکی شما را بررسی کرده و با انجام آزمایش خون (برای سنجش هورمون‌هایی مانند AMH و FSH) و سونوگرافی واژینال، “ذخیره تخمدانی” شما را ارزیابی می‌کند. این ارزیابی به پزشک کمک می‌کند تا دوز مناسب داروها را تعیین کرده و یک پیش‌بینی واقع‌بینانه از تعداد تخمک‌هایی که احتمالاً در یک سیکل به دست می‌آید، ارائه دهد.

گام دوم: تحریک تخمدان

در یک چرخه قاعدگی طبیعی، بدن معمولاً تنها یک تخمک آزاد می‌کند. هدف از این مرحله، تحریک تخمدان‌ها برای تولید همزمان چندین تخمک بالغ است. این کار از طریق تزریق روزانه داروهای هورمونی (گنادوتروپین‌ها) به مدت 8 تا 12 روز انجام می‌شود. در طول این دوره، شما باید هر چند روز یک‌بار برای انجام سونوگرافی و آزمایش خون به کلینیک مراجعه کنید تا پزشک رشد فولیکول‌ها (کیسه‌های حاوی تخمک) را زیر نظر داشته باشد.

گام سوم: استخراج تخمک (پانکچر)

هنگامی که فولیکول‌ها به اندازه مناسب رسیدند، یک تزریق نهایی به نام “تزریق ماشه” (Trigger Shot) برای بلوغ نهایی تخمک‌ها انجام می‌شود. حدود 36 ساعت پس از این تزریق، عمل استخراج تخمک انجام خواهد شد. این یک فرآیند کوتاه (حدود 15-20 دقیقه) است که تحت بیهوشی سبک یا آرام‌بخشی عمیق صورت می‌گیرد. پزشک با هدایت سونوگرافی واژینال، یک سوزن باریک را از دیواره واژن عبور داده و مایع داخل هر فولیکول را به همراه تخمک آن تخلیه می‌کند.

گام چهارم: انجماد با تکنیک ویتروفیکشن

تخمک‌های جمع‌آوری شده بلافاصله به آزمایشگاه جنین‌شناسی منتقل می‌شوند. در آنجا، جنین‌شناسان تخمک‌های بالغ و سالم را جدا کرده و با استفاده از تکنیک ویتروفیکشن (Vitrification) یا انجماد شیشه‌ای، آن‌ها را منجمد می‌کنند. در این روش فوق سریع، آب داخل سلول تخمک با یک ماده محافظ جایگزین شده و تخمک در کسری از ثانیه در نیتروژن مایع با دمای 196- درجه سانتی‌گراد منجمد می‌شود. تکنیک ویتروفیکشن از تشکیل کریستال‌های یخ که می‌تواند به ساختار ظریف تخمک آسیب بزند، جلوگیری می‌کند و شانس بقای تخمک پس از ذوب شدن را به بیش از 90% می‌رساند.

بهترین سن برای فریز تخمک چه زمانی است؟

بهترین سن برای فریز تخمک از نظر بیولوژیکی، در دهه 20 و اوایل دهه 30 زندگی است. در این سنین، هم کمیت و هم کیفیت تخمک در بالاترین سطح خود قرار دارد. فریز کردن تخمک در این بازه سنی به این معنی است که شما با یک یا دو سیکل تحریک تخمدان، می‌توانید تعداد قابل قبولی تخمک با کیفیت بالا ذخیره کنید.

با این حال، بسیاری از زنان در این سنین به فکر فرزندآوری یا فریز تخمک نیستند. اکثر زنانی که برای این کار اقدام می‌کنند، در اواسط تا اواخر دهه 30 زندگی خود هستند. فریز تخمک در سنین 35 تا 38 سالگی نیز همچنان یک گزینه بسیار ارزشمند است، هرچند ممکن است برای به دست آوردن تعداد کافی تخمک، به بیش از یک سیکل درمانی نیاز باشد. پس از 40 سالگی، اگرچه این کار غیرممکن نیست، اما به دلیل کاهش شدید ذخیره تخمدانی و افزایش ناهنجاری‌های کروموزومی در تخمک‌ها، موفقیت آن کمتر و هزینه انجماد تخمک به ازای هر تخمک سالم، بالاتر خواهد بود.

فرآیند انجماد اسپرم: ساده و مؤثر

انجماد اسپرم (Sperm Cryopreservation) فرآیندی بسیار ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر از فریز تخمک است. این روش یک گزینه عالی برای مردانی است که به هر یک از دلایل پزشکی یا اجتماعی ذکر شده، قصد حفظ باروری خود را دارند.

فرآیند انجماد اسپرم معمولاً شامل مراحل زیر است:

1. غربالگری: فرد باید آزمایش‌هایی برای بیماری‌های عفونی مانند HIV و هپاتیت انجام دهد.
2. جمع‌آوری نمونه: نمونه منی از طریق خودارضایی در یک ظرف استریل در کلینیک جمع‌آوری می‌شود. توصیه می‌شود فرد 2 تا 3 روز قبل از نمونه‌گیری، انزال نداشته باشد تا کیفیت نمونه به حداکثر برسد.
3. آنالیز اسپرم: نمونه در آزمایشگاه آنالیز می‌شود تا تعداد، تحرک و شکل اسپرم‌ها ارزیابی شود.
4. انجماد و نگهداری: یک ماده محافظ (Cryoprotectant) به نمونه اضافه شده و سپس در ویال‌های کوچک در نیتروژن مایع منجمد و برای مدت نامحدود نگهداری می‌شود.

این فرآیند سریع، غیرتهاجمی و بسیار مؤثر است. کیفیت اسپرم پس از ذوب شدن معمولاً عالی است و می‌توان از آن برای روش‌های کمک باروری مانند IUI یا IVF/ICSI استفاده کرد.

هزینه انجماد تخمک و اسپرم چقدر است؟

هزینه انجماد تخمک یک فاکتور مهم در تصمیم‌گیری افراد است. این هزینه به چند بخش تقسیم می‌شود:

• هزینه مشاوره و آزمایش‌های اولیه: شامل ویزیت پزشک، آزمایش‌های هورمونی و سونوگرافی.
• هزینه داروها: داروهای تحریک تخمدان بخش قابل توجهی از هزینه کل را تشکیل می‌دهند. این هزینه بسته به دوز مورد نیاز و نوع داروها متغیر است.
• هزینه عمل استخراج تخمک: شامل هزینه اتاق عمل، بیهوشی و دستمزد تیم پزشکی.
• هزینه انجماد (ویتروفیکشن): هزینه فرآیند انجماد تخمک‌ها در آزمایشگاه.
• هزینه نگهداری سالانه: پس از انجماد، برای نگهداری تخمک‌ها در بانک سلول‌های جنسی، باید سالانه مبلغی پرداخت شود.

هزینه انجماد اسپرم به مراتب پایین‌تر است، زیرا نیازی به داروهای گران‌قیمت و عمل جراحی ندارد و تنها شامل هزینه آنالیز، انجماد و نگهداری سالانه می‌شود. برای اطلاع دقیق از هزینه‌ها در سال جاری، توصیه می‌شود مستقیماً با مراکز درمان ناباروری معتبر تماس بگیرید.

آینده فرزندآوری با تخمک و اسپرم منجمد شده

زمانی که شما آماده فرزندآوری باشید، فرآیند استفاده از سلول‌های جنسی منجمد شده آغاز می‌شود.

• برای تخمک‌های منجمد شده: تخمک‌ها از حالت انجماد خارج شده (ذوب می‌شوند) و آن‌هایی که سالم مانده‌اند، با اسپرم همسر یا اهداکننده از طریق روش ICSI (تزریق اسپرم به داخل سیتوپلاسم تخمک) لقاح داده می‌شوند. جنین‌های تشکیل شده برای چند روز در آزمایشگاه کشت داده شده و سپس بهترین جنین به رحم مادر منتقل می‌شود.
• برای اسپرم‌های منجمد شده: اسپرم‌ها ذوب شده و بسته به کیفیت آن‌ها و شرایط همسر، برای لقاح داخل رحمی (IUI) یا لقاح آزمایشگاهی (IVF/ICSI) استفاده می‌شوند.

مهم است بدانید که کیفیت تخمک پس از ذوب شدن به لطف تکنیک ویتروفیکشن بسیار بالاست (معمولاً بالای 90%) و شانس موفقیت بارداری با تخمک‌های فریز شده، عمدتاً به سنی بستگی دارد که تخمک‌ها در آن منجمد شده‌اند، نه سنی که در آن استفاده می‌شوند. به عبارت دیگر، اگر شما در 30 سالگی تخمک فریز کنید و در 42 سالگی از آن استفاده نمایید، شانس بارداری شما مشابه یک زن 30 ساله خواهد بود.

سوالات متداول (FAQ)

1. آیا فریز تخمک بر ذخیره تخمدانی طبیعی من تأثیر منفی می‌گذارد و باعث یائسگی زودرس می‌شود؟

خیر. در هر چرخه قاعدگی، گروهی از فولیکول‌ها شروع به رشد می‌کنند اما در نهایت تنها یکی از آن‌ها به بلوغ کامل رسیده و بقیه از بین می‌روند. داروهای تحریک تخمدان صرفاً آن فولیکول‌هایی را که در هر صورت قرار بود در آن ماه از بین بروند، “نجات” داده و به رشد کامل می‌رسانند. بنابراین، فرآیند فریز تخمک ذخیره کلی تخمدان شما را کاهش نمی‌دهد و باعث یائسگی زودتر نمی‌شود.

2. تخمک و اسپرم منجمد شده تا چه مدت قابل نگهداری هستند؟

از نظر تئوری، تخمک و اسپرم که با استفاده از تکنیک ویتروفیکشن در نیتروژن مایع (دمای 196- درجه سانتی‌گراد) نگهداری می‌شوند، می‌توانند برای مدت نامحدودی بدون افت کیفیت باقی بمانند. تمام فعالیت‌های بیولوژیکی در این دما متوقف می‌شود. گزارش‌های متعددی از تولد نوزادان سالم از تخمک‌ها و اسپرم‌هایی که بیش از یک دهه منجمد بوده‌اند، وجود دارد.

3. آیا بچه‌هایی که از تخمک یا اسپرم فریز شده متولد می‌شوند، سالم هستند؟

بله. تحقیقات و مطالعات گسترده‌ای که تاکنون انجام شده است، هیچ افزایش معناداری در نرخ نقایص مادرزادی یا اختلالات رشدی در کودکانی که از طریق سلول‌های جنسی منجمد شده متولد شده‌اند، در مقایسه با جمعیت عمومی نشان نداده است. در واقع، از آنجا که این سلول‌ها در سنین جوان‌تر و سالم‌تر فریز شده‌اند، ممکن است ریسک برخی ناهنجاری‌های کروموزومی مرتبط با افزایش سن والدین را نیز کاهش دهند.

4. چه تعداد تخمک برای داشتن شانس خوب بارداری در آینده باید فریز کنم؟

تعداد ایده‌آل تخمک به سن شما در زمان فریز بستگی دارد. به عنوان یک قاعده کلی، برای زنانی که زیر 35 سال هستند، فریز کردن 15 تا 20 تخمک بالغ معمولاً شانس بالایی (حدود 70-80 درصد) برای حداقل یک تولد زنده ایجاد می‌کند. برای زنان 38 تا 40 ساله، این تعداد ممکن است به 25 تا 30 تخمک یا بیشتر افزایش یابد، زیرا درصد بیشتری از این تخمک‌ها ممکن است ناهنجاری کروموزومی داشته باشند. پزشک متخصص بر اساس ارزیابی ذخیره تخمدانی و سن شما، بهترین توصیه را ارائه خواهد داد.

جمع‌بندی: یک تصمیم برای آرامش خاطر

حفظ باروری از طریق فریز تخمک و اسپرم یک پیشرفت در پزشکی تولیدمثل است که به افراد این قدرت را می‌دهد تا کنترل بیشتری بر زندگی و آینده فرزندآوری خود داشته باشند. این فرآیند، چه به دلیل ضرورت‌های پزشکی مانند حفظ باروری قبل از شیمی درمانی و چه به دلیل انتخاب‌های شخصی مانند تمرکز بر شغل یا انتظار برای یافتن شریک مناسب، یک سرمایه‌گذاری برای آرامش خاطر است. در حالی که بهترین سن برای فریز تخمک از نظر بیولوژیکی در جوانی است، این تکنولوژی برای زنان تا اواخر دهه 30 نیز گزینه‌ای بسیار مؤثر باقی می‌ماند. فرآیند انجماد اسپرم نیز روشی ساده و کارآمد برای مردان است. در نهایت، تصمیم برای حفظ باروری یک تصمیم کاملاً شخصی است که باید با آگاهی کامل از جوانب مختلف آن، از جمله هزینه انجماد تخمک و فرآیندهای درمانی، و با مشورت یک متخصص ناباروری مجرب گرفته شود.