همه چیز درباره بچه های تخمک اهدایی (ژنتیک و هویت)

عطا صفرنژاد 02 آذر 1404

خلاصه مقاله را به صورت صوتی گوش کنید

کودکانی که از طریق اهدای تخمک متولد می‌شوند، از نظر ژنتیکی حاصل ترکیب اسپرم پدر گیرنده و تخمک اهداکننده هستند. با این حال، تأثیر مادر گیرنده (مادر باردار) بر رشد و ویژگی‌های کودک بسیار فراتر از یک میزبانی ساده است. علم نوین اپی‌ژنتیک نشان می‌دهد که محیط رحم مادر می‌تواند بر نحوه بیان ژن‌های جنین تأثیر بگذارد و این یعنی مادرِ باردار، نقش بیولوژیکی فعالی در شکل‌گیری فرزند خود دارد. بنابراین، بچه‌های تخمک اهدایی محصول منحصربه‌فردی از ژنتیک اهداکننده، ژنتیک پدر و تأثیرات بیولوژیکی و محیطی مادر گیرنده هستند.

“آیا فرزندم به من شباهت خواهد داشت؟”، “مسائل ژنتیکی در این مسیر چگونه است؟” و “چگونه با هویت فرزندان حاصل از اهدا برخورد کنیم؟” .درک دقیق جنبه‌های ژنتیکی، بیولوژیکی و روانشناختی این فرایند، به شما کمک می‌کند تا با آگاهی و آرامش بیشتری پاسخ این سوالات را بیابید.

آیا بچه های تخمک اهدایی به مادر گیرنده شبیه میشوند؟

این یکی از پرتکرارترین سوالات والدین است. پاسخ کوتاه و علمی این است: بله، شباهت ممکن و حتی محتمل است، اما این شباهت فراتر از رنگ چشم یا مو است. شباهت فرزند به والدین گیرنده در ابعاد مختلفی شکل می‌گیرد که ژنتیک تنها یکی از آن‌هاست.

نقش شگفت‌انگیز اپی‌ژنتیک و تاثیر رحم مادر

شاید بزرگترین کشف علمی که به نگرانی والدین پاسخ می‌دهد، حوزه اپی‌ژنتیک و تاثیر رحم مادر باشد. اپی‌ژنتیک (Epigenetics) به معنای “فرای ژنتیک” است و به مطالعه تغییراتی می‌پردازد که در بیان ژن‌ها رخ می‌دهد بدون آنکه خودِ DNA تغییر کند.

• محیط رحم به عنوان یک برنامه‌نویس ژنتیکی: رحم مادر گیرنده یک محیط فعال بیولوژیکی است. مایع آمنیوتیک، تغذیه مادر، سطح هورمون‌ها، استرس و حتی احساسات او، سیگنال‌های مولکولی به جنین در حال رشد ارسال می‌کنند. این سیگنال‌ها می‌توانند مانند کلیدهایی عمل کنند که برخی ژن‌های دریافتی از اهداکننده و پدر را “روشن” یا “خاموش” می‌کنند.
• مثال عملی اپی‌ژنتیک: فرض کنید ژن مرتبط با متابولیسم (سوخت‌وساز بدن) از اهداکننده به جنین منتقل شده است. رژیم غذایی سالم مادر گیرنده در دوران بارداری می‌تواند بر بیان این ژن تأثیر گذاشته و به شکل‌گیری یک سیستم متابولیک سالم‌تر در کودک کمک کند. این یعنی مادر گیرنده به طور مستقیم در سلامت بلندمدت و ویژگی‌های بیولوژیکی فرزندش نقش دارد.

بنابراین، مادر گیرنده تنها یک “حامل” نیست؛ او یک “مشارکت‌کننده بیولوژیکی” فعال در رشد و تکامل فرزندی است که در رحم خود پرورش می‌دهد. این تأثیرات اپی‌ژنتیکی می‌تواند منجر به بروز شباهت‌هایی در ویژگی‌های سلامتی، رفتاری و حتی برخی جنبه‌های ظریف ظاهری شود.

شباهت‌های رفتاری و عاطفی؛ قدرتمندتر از ژن‌ها

ارتباط عاطفی و پیوندی که از همان دوران جنینی بین مادر و کودک شکل می‌گیرد، سنگ بنای هویت و شخصیت کودک است. کودکان آینه‌ی تمام‌نمای محیطی هستند که در آن رشد می‌کنند.

• الگوبرداری از والدین: کودک لحن صدای شما، حالات چهره، روش خندیدن، نحوه ابراز محبت و حتی واکنش‌های شما به استرس را مشاهده و تقلید می‌کند.
• علاقه‌مندی‌ها و ارزش‌ها: بچه‌های تخمک اهدایی ارزش‌ها، باورها، شوخ‌طبعی و علاقه‌مندی‌های خانواده‌ای را کسب می‌کنند که در آن بزرگ می‌شوند.این شباهت‌ها، بسیار پایدارتر از شباهت‌های ظاهری هستند.

بنابراین، شباهت فرزند به والدین گیرنده یک پدیده چندلایه است. بخشی از آن تحت تأثیر اپی‌ژنتیک در رحم مادر است و بخش بزرگ‌تری از آن از طریق عشق، تربیت و زندگی مشترک روزمره شکل می‌گیرد.

مسائل ژنتیکی در تخمک اهدایی که باید بدانید

درک مسائل ژنتیکی در تخمک اهدایی به شما کمک می‌کند تا با اطمینان خاطر بیشتری در این مسیر قدم بردارید. مراکز معتبر ناباروری پروتکل‌های غربالگری بسیار سخت‌گیرانه‌ای برای اهداکنندگان دارند تا ریسک انتقال بیماری‌های ژنتیکی به حداقل برسد.

فرایند دقیق غربالگری ژنتیکی اهداکننده

قبل از اینکه فردی برای اهدای تخمک پذیرفته شود، یک ارزیابی جامع پزشکی و ژنتیکی را پشت سر می‌گذارد. این فرایند شامل موارد زیر است:

1. بررسی سابقه خانوادگی: یک پرسشنامه دقیق در مورد سابقه بیماری‌ها در سه نسل از خانواده اهداکننده (شامل والدین، پدربزرگ و مادربزرگ، خواهر و برادر و فرزندان) تکمیل می‌شود. این کار به شناسایی ریسک بیماری‌های ارثی مانند فیبروز سیستیک، تالاسمی، یا برخی سرطان‌های ارثی کمک می‌کند.
2. آزمایش‌های ژنتیکی (Carrier Screening): از اهداکننده برای ده‌ها بیماری ژنتیکی شایع که ممکن است ناقل پنهان آن‌ها باشد، آزمایش خون گرفته می‌شود. این کار اطمینان می‌دهد که اهداکننده ناقل بیماری‌هایی که ممکن است با ژن‌های پدر ترکیب شده و فرزند بیمار ایجاد کند، نیست.
3. مشاوره ژنتیک: یک مشاور ژنتیک نتایج آزمایش‌ها و سابقه خانوادگی را تحلیل می‌کند تا هرگونه ریسک احتمالی را ارزیابی کند.

این غربالگری دقیق، شانس داشتن یک فرزند سالم را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد و یکی از مزایای مهم استفاده از تخمک اهدایی از مراکز معتبر است.

گروه خونی و سایر ویژگی‌های فیزیکی

در فرایند انتخاب اهداکننده، والدین گیرنده معمولاً به اطلاعات غیرشناسایی او دسترسی دارند. این اطلاعات به شما کمک می‌کند تا اهداکننده‌ای را انتخاب کنید که ویژگی‌های فیزیکی او با خانواده شما هماهنگی بیشتری داشته باشد.

هویت فرزندان حاصل از اهدا: چگونه حقیقت را بگوییم؟

یکی از مهم‌ترین تصمیماتی که والدین با آن روبرو هستند، گفتن حقیقت به کودک در مورد نحوه تولدش است. طبق اصول روانشناسی نوین پنهان‌کاری می‌تواند منجر به بحران هویت و بی‌اعتمادی در آینده شود.

چرا و چه زمانی باید حقیقت را به کودک گفت؟

بهترین زمان برای شروع این گفتگو، دوران کودکی (بین 3 تا 5 سالگی) است. در این سن، کودکان مفاهیم پیچیده را به سادگی می‌پذیرند و هنوز درگیر قضاوت‌های اجتماعی نشده‌اند.

مزایای گفتن از کودکی:

• ساختن داستان خانواده بر پایه صداقت: وقتی نحوه تولد فرزند بخشی طبیعی از داستان خانواده شما باشد، هرگز به یک “راز بزرگ” تبدیل نمی‌شود.
• جلوگیری از شوک و بحران: کشف تصادفی این موضوع در دوران نوجوانی یا بزرگسالی می‌تواند به شدت آسیب‌زا باشد و باعث بحران هویت فرزندان حاصل از اهدا و احساس بی‌اعتمادی نسبت به والدین شود.
• تقویت پیوند عاطفی: صداقت شما به فرزندتان می‌آموزد که می‌تواند در هر موضوعی به شما اعتماد کند.

جملاتی مانند: “مامان برای اینکه تو رو توی دلش داشته باشه، به کمک یه خانم مهربون نیاز داشت که به ما یه دونه هدیه بده” می‌تواند یک شروع عالی باشد.

مدیریت کنجکاوی در مورد اهداکننده

طبیعی است که کودک در مقطعی از زندگی خود، کنجکاوی در مورد اهداکننده را تجربه کند. این کنجکاوی به معنای کمبود عشق به شما یا زیر سوال بردن جایگاه شما به عنوان والدین نیست، بلکه بخشی از فرایند شکل‌گیری هویت اوست.

• پاسخگویی با آغوش باز: به سوالات فرزندتان با آرامش و صداقت پاسخ دهید. احساسات او را بپذیرید و به او اطمینان دهید که کنجکاوی‌اش طبیعی است.
• تفاوت بین اهداکننده و والدین: به او کمک کنید تا تفاوت بین اهداکننده (فردی که به شکل‌گیری بیولوژیکی او کمک کرده) و والدین (شما که او را پرورش داده، عاشقش بوده‌اید و همیشه کنارش هستید) را درک کند.
• گزینه‌های پیش رو: بسته به قوانین کشور و مرکز درمانی، ممکن است اهدا به صورت ناشناس یا باز انجام شده باشد. اگر اهدا باز باشد، فرزند شما ممکن است در سن قانونی (معمولاً 18 سالگی) بتواند اطلاعات بیشتری درباره اهداکننده کسب کند. آماده بودن برای این احتمال و صحبت در مورد آن، بخشی از مسئولیت شماست. اما درصورت ناشناس بودن هویت اهدا کننده این مسائل اتفاق نخواهند افتاد.

تجربیات والدین و فرزندان: نگاهی به دنیای واقعی

یکی از نکات کلیدی که والدین موفق به آن اشاره می‌کنند، تمرکز بر “والدگری” به جای “ژنتیک” است. لحظه‌ای که فرزندتان را در آغوش می‌گیرید، ژن‌ها اهمیت خود را از دست می‌دهند و آنچه باقی می‌ماند، عشق بی‌قید و شرط و مسئولیت شما برای پرورش یک انسان شاد و سالم است. فرزندان حاصل از اهدا نیز در مصاحبه‌ها و تحقیقات تاکید کرده‌اند که “والدین” آن‌ها کسانی هستند که شب‌ها بیدار مانده‌اند، از آن‌ها مراقبت کرده‌اند و در تمام لحظات زندگی کنارشان بوده‌اند.

مسائل روانشناختی اصلی برای این خانواده‌ها معمولاً حول محور نحوه مدیریت اطلاعات و ارتباط با دیگران می‌چرخد. تصمیم‌گیری در مورد اینکه به چه کسانی (اعضای خانواده، دوستان، مدرسه) در این باره بگویید، یک تصمیم شخصی است. بسیاری از والدین ترجیح می‌دهند دایره محدودی از افراد معتمد را در جریان بگذارند تا از کودک در برابر سوالات یا قضاوت‌های نابجا محافظت کنند و میتوانید این تصمیم را جزئی از مسیر خود قرار دهید.

سوالات متداول در مورد اهدای تخمک

1. آیا فرزند حاصل از تخمک اهدایی می‌تواند بیماری‌های ژنتیکی مادر گیرنده را به ارث ببرد؟

خیر. از آنجایی که کودک هیچ ماده ژنتیکی (DNA) از مادر گیرنده دریافت نمی‌کند، بیماری‌های ژنتیکی ارثی مادر (مانند تالاسمی مینور او) به فرزند منتقل نمی‌شود. با این حال، همانطور که توضیح داده شد، سبک زندگی و سلامت مادر در دوران بارداری از طریق مکانیسم‌های اپی‌ژنتیکی می‌تواند بر سلامت کلی کودک تأثیر بگذارد.

2. آیا پدر (گیرنده اسپرم) باید آزمایش غربالگری ژنتیکی انجام دهد؟

بله، اکیداً توصیه می‌شود. برای اطمینان از سلامت فرزند، لازم است که پدر نیز از نظر بیماری‌های ژنتیکی شایع غربالگری شود. این کار به مرکز درمانی کمک می‌کند تا اطمینان حاصل کند که ترکیب ژن‌های پدر با ژن‌های اهداکننده منجر به بروز یک بیماری ژنتیکی در فرزند نخواهد شد.

3. تفاوت اصلی بین اهدای ناشناس (Anonymous) و اهدای باز (Open) چیست؟

در اهدای ناشناس، هویت اهداکننده برای همیشه محرمانه باقی می‌ماند و والدین و فرزند هیچ‌گاه اطلاعات شناسایی او را دریافت نخواهند کرد. در اهدای باز، با توافق طرفین، این امکان وجود دارد که فرزند پس از رسیدن به سن قانونی (معمولاً 18 سالگی) بتواند اطلاعات تماس اهداکننده را دریافت کرده و در صورت تمایل با او ارتباط برقرار کند. قوانین و گزینه‌های موجود در این زمینه بسته به کشور و مرکز درمانی متفاوت است.

جمع‌بندی نهایی

مسیر اهدای تخمک، سفری است که با سوالات ژنتیکی و هویتی آغاز می‌شود اما به مقصدی سرشار از عشق و ارتباط عاطفی ختم می‌گردد. بچه‌های تخمک اهدایی محصول ترکیبی از ژنتیک پدر، ژنتیک اهداکننده و تأثیرات بیولوژیکی و اپی‌ژنتیکی مادر گیرنده هستند. علم امروز به ما نشان می‌دهد که مادر باردار نقشی فراتر از یک میزبان داشته و به طور فعال در برنامه‌ریزی ژنتیکی و شکل‌گیری ویژگی‌های فرزندش مشارکت دارد.

مهم‌ترین عامل در شکل‌گیری شباهت فرزند به والدین گیرنده، محیط پر از محبت، تربیت و الگوهای رفتاری است که شما فراهم می‌کنید. فرزند شما لحن صدا، لبخند و ارزش‌های شما را به ارث خواهد برد. در مورد هویت فرزندان حاصل از اهدا، صداقت و شفافیت از سنین پایین، کلید ساختن یک رابطه مبتنی بر اعتماد است. به کنجکاوی‌های طبیعی فرزندتان به عنوان بخشی از مسیر رشد او احترام بگذارید و به او اطمینان دهید که والدین واقعی او، شما هستید که عشق و زندگی خود را وقف او کرده‌اید. در نهایت، آنچه یک خانواده را می‌سازد، DNA مشترک نیست، بلکه عشق و خاطرات مشترک است.